†
WYBIERZ RÓD:

.

PIERWOTNIE NIEINDOEUROPEJSKIE
HAPLOGRUPY Y-DNA w EUROPIE,
zwłaszcza staroeuropejska I (I1 i I2)

(mitochondrialne mtDNA - zob. na dole)

         Kiedy indoeuropejskie populacje R1a i R1b zaczęły w polodowcowym mezolicie, neolicie lub epoce brązu zasiedlać Europę, zastały tu zapewne bardzo rzadkie osadnictwo ludności starszej, przed-indoeuropejskiej, która przeżyła okres wielkiego zlodowacenia. Pod względem Y-DNA to haplogrupa I (I1 i I2).
         Tak więc pod względem pochodzenia ojcowskiego ludność Europy nie jest zupełnie jednolita.  Populacje pierwotnie indoeuropejskich haplogrup: "słowiańskich" R1a1a1 i "italo-celtyckich" R1b1a2, czyli twórców języka praindoeuropejskiego, stanowią około 70 procent Europejczyków.  20 procent to chyba jedyna przedindoeuropejska haplogrupa  I (I1 i I2), czyli prawdopodobnie jacyś "Wenetowie".
         Pozostałe 10 procent to zwłaszcza bliskowschodnie J1 i J2, północnoafrykańsko-egejska E, północnosyberyjska i ugrofińska N, małoazjatycka/kaukaska G i hinduska/cygańska H.

Podstawowe genetyczne rody YDNA w Europie Europa Środkowo-Wschodnia to głównie R1a1a1. Europa Zachodnia to głównie R1b1a2. Europa Północno-Wschodnia to głównie N1c. Góry Dynarskie i Sardynia to I2a. Kraje nadbałtyckie to nadto I1. Europa Południowa to nadto G, J2 i K. dna-forums

http://www.nottingham.ac.uk/-sczsteve/Gothenburg_13Oct2011.pdf

          HAPLOGRUPA I (tj. I1 i I2)

(to prawdopodobnie przedindoeuropejscy Enetowie/Wenetowie/Wenedowie?).

Ważne publikacje:
A.Klosow, Gaplogruppa I, Wiestnik Rossijskoj Akademii DNK-genealogii, 3/1 2010 (s. 96-158)

http--www.lulu.com-items-volume_67-8049000-8049755-2-print-8049755.pdf, str. 96-158.
http://www.familytreedna.com/public/I2aHapGroup/default.aspx?section=yresults
(mapka części populacji haplogrupy I1 i I2 w FalilyTreeDNA)
Wiestnik, maj 2011(ros.): http://www.lulu.com/items/volume_70/10588000/10588664/1/print/10588664.pdf, str. 968-1114
Forum Rodstwo (ros): http://www.rodstvo.ru/forum/index.php?showtopic=1814&st=20

Ken Nordetvedt: http://knordtvedt.home.bresnan.net/Tree%20and%20Map%20for%20Hg%20I.pdf :

tam komentarz (s.1), mapa migracji (s.2), drzewo i datowanie (s.3). Autor jest wybitnym znawca haplogrup I1 i I2.
Zob. też:  Wikipedia Haploroup I; Haplogrupa I oraz Eupedia ...
 

         Między 48.000-40.000 lat temu pojawiła się w Europie pierwsza populacja z gatunku homo sapiens-sapiens ("człowiek współczesny"), zidentyfikowana po raz pierwszy w Cro-Magnon w poludniowo-zachodniej Francji, zapewne nosiciel zespolonej haplogrupy IJ.  Był to tzw. "człowiek kromanioński" (Zachodznia Francja), albo "człowiek bohunicki", zidentyfikowany w miejscowości Bohunice k.Brna (Czechy) oraz w kilku miejscowościach Europy południowej (Włochy), środkowej (Bułgaria, Morawy i Polska-Dzierżysław) lub wschodniej, lub  jako "człowiek z Kostienek" nad Donem z około 30000 lat temu. Nie znaleziono dotąd ich wyrobów-narzędzi, ale np. przez porównanie z  człowiekiem z Ahmarian (Turcja) uznano bohunicjan za ludzi współczesnych, ich kulturę materialną określono jako proto-oryniacką, a jako ojczyznę ich pochodzenia uznano Bliski Wschód. Z powodu wystąpienie około 40.000 lat temu zjawiska "zdarzenie Heinricha4", spowodowanego chyba wulkanicznym Ignimbrite, którego skutkiem było gwałtowne, trwające kilkaset lat zanieczyszczenie i oziębienie atmosfery, człowiek bohunicki mógł prawie całkowicie wyginąć.

         Prawdopodobnie po tym zdarzeniu, około 38.000 lat temu pojawia się już człowiek "klasycznej" kultury oryniackiej. Kultura ta znana jest w całej Europie 35.000-29.000 lat temu, także w Polsce, np. w jaskini w Obłazowej koło Nowego Targu (zob. Dyskusja n.13). W sumie to około 20% dzisiejszych mieszkańców Europy.
         Pod względem genetycznym człowiek oryniacki odznaczał się najprawdopodobniej zespoloną haplogrupą IJ-M429, powstałą zapewne w Mezopotamii, około 50000 lat temu. Stamtąd, według przypuszczeń A.Klosowa, poprzez Kaukaz dostał się na ziemie nad Wołgą i Donem. Jego śladem może być tzw. człowiek z Kostienek (z około 30.000 lat). Ale nie istnieje ta mutacja do dziś, gdyż jej populacja mogła wyginąć w czasie ostatniego wielkiego zlodowacenia (MGL, od około 20.000 lat temu).

         Według I. Rożanskiego (Rodstvo.ru, maj 2011) w części europejskiej populacji IJ około 28.000 lat, może w rejonie Bałkanów, a według Ken Nordvedta w pn.-zach. Azji Mniejszej, rejon Bosforu, około 24000 lat temu, wyłoniła się haplogrupa I-M170. Zapewne trudne warunki egzystencji sprawiły, że tylko nieliczni przedstawiciele tej haplogrupy zdołali się przecisnąć przez demograficzne "szyjki butelki" w okresie ostatniego wielkiego zlodowacenia i mezolitu, dlatego przodkowie (MRCA) głównych ich dzisiejszych populacji datowani są przeważnie na czasy neolitu i późniejsze.  Natomiast około 23.000 lat temu z tej samej zespolonej haplogrupy IJ wyłoniła się haplogrupa J-M304. Ta zapewne przed wielkim zlodowaceniem uszła ona na Kaukaz i prawdopodobnie tam  wydała dwie swoje podgrupy: około 20.000 lat temu J2-M172  i około 16.000 lat temu J1-M267.
           Były to populacje staroeuropejskie, przedindoeuropejskie, językowo spokrewnione zapewne z językiem makrogrupy afroazyjskiej z Bliskiego Wschodu. Zapewne one zapoczątkowały i rozwijały od około 28.000 do 22.000 kulturę grawecką (znaną także z jaskini Obłazowej na Podtatrzu), oraz młodsze jej pochodne, np. polodowcową kulturę magdaleńską, spotykaną także w kilku regionach Polski Południowej.  Prawdopodobnie ta haplogrupa I, rozproszona po Europie w kilku genetycznych podgrupach, tworzyła populacje, zwane w starożytności i średniowieczu Enetowie/Wenetowie/ Wenedowie i podobnie (zob. Dyskusja n.3). 

Przedindoeuropejska haplogrupa I i jej podgrupy w Europie, wg. Chiaroni et al. 2009 1. Skandynawia, Niemcy, Nadrenia:     to  "germańskie" hg. I1 (M253) i I2b1 (M223). 2. Sardynia, Płw. Iberyjski, Irlandia: to hg I2a1 (M26). 3. Chorwacja i Ukraina:     to dynarska, "słowiańska" hg I2a2 (M423).

         9-1A) Haplogrupa I1, głównie w ludach germańskich.
         Z ojcowskiej haplogrupy I może gdzieś na Bałkanach około 22000 lat temu, a więc w okresie jeszcze przed LGM, wyłoniła się w drodze mutacji M253 haplogrupa I1 ("i-jeden"); jej populacja, przetrwawszy zlodowacenie, rozprzestrzeniła się z terenu północnych Niemiec na Jutlandię, Skandynawię, Wyspy Brytyjskie i ziemie podalpejskie. Zasadniczy czas jej rozwoju i ekspansji przypada jednak dopiero na drugie tysiąclecie p.n.e. Dziś w Szwecji stanowi około 42% ludności, w Norwegii 36%, Islandii 33%, Danii 30%, Finlandii 28%, a w Niemczech ponad 20% (zob. w Eupedii).
          Udało się ustalić, że wspólny przodek haplogrupy I1 w Anglii, Irlandii i Szkocji żył około 1425 przed Chr; w Skandynawii - 1375; w Europie kontynentalnej od Hiszpanii do Słowacji - 1425; we Europie Wschodniej łącznie z Polską - 1225; tak samo w Niemczech; Bliski Wschód - 1475 przed Chr. Ekspansja tej haplogrupy czasowo kojarzy się więc  z ekspansją słowiańskiej haplogrupy R1a1a.
         Tu dygresja o powstaniu Germanów.
         Choć haplogrupa I1 pojawiła się w Skandynawii wcześniej, tworząc tam wielkie starożytne kultury przedneolityczne, to jednak około 1300-1400 lat p.n.e. na Półwyspie Skandynawskim przebywała ich bardzo mała wspólnota. Jeden bowiem mężczyzna tej haplogrupy (MRCA) około 1375 p.n.e. dał tam początek wszystkim późniejszym populacjom nordyckim tej haplogrupy. Nieco później pojawiło się tam także i plemię "słowiańskie" z hg R1a1a1, oraz północno-zachodni oddział z mutacją M223, a w ramach migracji z celtyckiej kultury Hallstatt pod Alpami ok. 700 p.n.e. dotarły tam plemiona haplogrupy R1b1a2. I właśnie z tych trzech grup: I1+I2a2, R1b1a2 i R1a1a1 na styku Skandynawii i północnych Niemiec powstali Germanowie. Dziś wśród nich około 40% to haplogrupa I1/I2, około 40% - R1b1a2 i około 20% - R1a1a. Tak więc rasistowskie myślenie niektórych dawnych Niemców o czystości rasowej Germanów zostało przez dzisiejszą genealogię genetyczną zupełnie skompromitowane.

Populacja hg I i I2; główne podgrupy

Na lewo: Przedindoeuropejskie haplogrupy I i I2  i ich główne podgrupy.  Na prawo: Podgrupa bałkańskosłowiańska I2a1-M423, w dzisiejszym jej zagęszczeniu: Bałkany Zachodnie (Bośnia-Hercegowina) - miejsce genezy - do 75% (mapy z Wikipedii)

         9-1B) Haplogrupy I2, I2a1 - dziś głównie słowiańskie.
         W populacji hg I po mutacji M438, około 25.000-20.000 lat temu, a więc także przed ostatnim zlodowaceniem,  wyłoniła się haplogrupa I2-L460, a w niej później podgrupa I2a1a-M26, zasiedlające głównie Sardynię, oraz podgrupa I2a1b-M423, która w swoim czasie, wraz ze Słowianami (R1a1a1), zdominowała niektóre rejony bałkańskie i środkowo-wschodniej Europy: Chorwacja (i jej niektóre wyspy) 42%, Bułgaria 33%, Serbia 27%, Rumunia 17%, Węgry15%, Białoruś 25%, Ukraina 12%. pd.-zach. Rosja 11%, Polska 10%, Słowacja 10%); zob. w Eupedii. Nic dziwnego, że w starożytności niektórzy autorzy nie umieli rozróżnić między rdzennymi Słowianami (R1a1a1) a zeslawizowanymi "Wenetami" (I2a1b); już wtedy obie populacje tworzyły zapewne jakby jeden etnos.  To zapewne ci Wenetowie mieli udział w tworzeniu najstarszych kultur archeologicznych na stepowych terenach Ukrainy i południowej Rosji, np. udział w Cucuteni-Tripolje, k. kurhanowej czy ceramiki sznurowej, zanim nie dołączyła do niej młodsza, przybyła z zachodnich Bałkanów, znad Dunaju lub od Karpat, populacja słowiańska R1a1a1.
         Udało się ustalić pierwszych wspólnych przodków dla poszczególnych populacji haplogrupy I2. Okazała się ona, wg. Klosowa, bardziej niż h.g. I1 odporna na przeciwności życia w tamtym czasie. I tak według niego:  wspólny przodek wszystkich populacji żujących dziś I2 żył 13.000 p.n.e. (przybył tam zapewne później, po MGL); w Irlandii 14.200 p.n.e.; w Szkocji 14.800 p.n.e.; w Skandynawii 13000 p.n.e.; Europa kontynentalna od Hiszpanii do Słowacji 1425 p.n.e.; Niemcy 9675 p.n.e.; Europa Wschodnia łącznie z Polską 14200 p.n.e..
         Tu dygresja o powstaniu Rusi.
         W ruskich Latopisach napisano: "Przyszli Waregowie. Nazywali się Ruś... Mieli język ruski i słowiański". W XVIII w. dopisano z fantazji, że Waregowie przyszli zza morza i byli Normanami. Faktycznie to chodziło raczej o plemiona Rugów/Rusów, żyjących wśród Słowian co najmniej od II w. w pasie miedzy Bałtykiem a Morzem Czarnym i zmagających sie z naporem germańskich Gotów. Ich genetyczne haplolgrupy to I1 (populacja bałtycko-skandynawska) oraz I2a2 (populacja południowosłowiańska). Ogólnie wśród dzisiejszych "Ruskich" hg I2a1 to 15%, a I1 - 6,5% ludności, żyjących obok obok R1a1a - 48% i N1c - 14%. Zapewne z hg I1 był Ruryk, Olga, Włodzimierz  i inni protoplaści Rusi kijowskiej i nowogrodzkiej.
Zob. o tym: Klosow, Haplotypy południowych i bałtyjskich ruskich Słowian: cztery plemiona? w: Proceedings... t. II/5 (2009), s. 801-815 (por. A. Klosow).

         Dygresja o powstaniu Bałtów.
         Uważa się, że etnos i język Bałtów (czyli zwłaszcza Prusów, Litwinów i Łotyszy) wydzieliły się ze słowiańskich, o czym świadczą niektóre wspólne innowacje językowe bałto-słowiańskie,  i to najpóźniej około 1000 lat przed Chr. Dziś w rejonie Prabałtów spotykamy słowiańską haplogrupę R1a1a około 40% i przed-indoeuropejskie: bałtycko-skandynawską I1 i bałkańską I2a2, razem około 6% (Białoruś 25% I2a2). Można więc uważać, że haplogrupy I1 i I2 (Wenetowie bałtyccy) uczestniczyły w tym regionie w ewolucji słowiańskiego języka i wydzieleniu się jego formy bałtyckiej (por. A.Klosov).

         Haplogrupie I2a1 (M423), obok hg E1b1b1a2 (V-13), genetycy przypisują upowszechnianie rolnictwa, przynajmniej w południowo-wschodniej Europie, przejętego w okolicach wschodniego wybrzeża Adriatyku od przybyłej z Anatolii haplogrupy J2b2 (M241). Zob. Dyskusja n.11.

         Natomiast jej siostrzana podgrupa I2a2 (M26), wyłoniona około 19.000 lat temu, zdominowała Sardynię (39%) oraz nielicznie przetrwała na północnym zachodzie Europy (Kraj Basków, Bretonia, Anglia, Irlandia). Populacjom haplogrup I1, I2a2 i R1a1a można by przypisać dzieła kultury megalitów (kamiennych kręgów), w tym słynnego Stonehenge w Anglii z około 2800 lat przed Chr.

         UWAGA! Obok Wenetów/Wenedów, stanowiących od starożytności wspólne etnosy z Germanami lub Słowianami, naukowa literatura wymienia także Wenetów iliryjskich na ziemiach północnej Italii (IX w. przed Chr.), później uległych romanizacji, oraz Wenetów Celtyckich, których etnonimy zostały zanotowane w Alpach Szwajcarskich, w Zachodniej Francji i w Walii.  Dopatrzyć  się ich można także pod nazwą "Enetoi" u Homera  jako uczestników wojny trojańskiej  w Azji Mniejszej przed 1200 r. przed Chr. i osadników nad Dolnym Padem we Włoszech, a później - w Eneidzie Wergiliusza (por. G. Jagodziński: Zagadkowy lud - Wenetowie; por. w Wikipedia)

         O obecności haplogrup I1 i I2 w Polsce i w rejonie Dunajca, zob.

Pozostałe mniejsze haplogrupy, pierwotnie nieindoeuropejskie, w Europie
 

         HAPLOGRUPA J2a i J2b, pierwotnie bliskowschodnie.

         Haplogrupa J2 jest dość powszechna w Europie południowej i południowo-wschodniej, zwłaszcza w rejonie Grecji  (Turcja 33%, Kreta 32%, Albania 28%, Grecja 27%, Rumunia 24%, Italia 20%). Powstała ona zapewne w rejonie południowego Kaukazu i wnet upowszechniła się w rejonie tzw. Żyznego Półksiężyca (uprawne tereny od Zatoki Perskiej, przez Kurdystan, Syrię, Liban i Palestynę do Delty Nilu).
          W rejonie dawnej Fenicji i Syrii haplogrupa J2a tworzyła wczesnoneolityczną kulturę impresso, zwaną też Cardial Pottery (zob. wyżej, mapa). Głównie więc populacji J2a Europa zawdzięcza przeniesienie początków ceramiki  na początku neolitu (a więc przed 5500 lat przed Chr.) wzdłuż południowych wybrzeży Europy, aż do Hiszpanii. Zaś do przejęcia i upowszechniania rolniczego neolitu (m.in. w kulturze LBK) po Europie przyczyniły na pewno populacje obydwu europejskich haplogrup R1a i R1b.

         Natomiast bratnia haplogrupa J1 zdominowała głównie kraje arabskie i semnickie, promieniując także i do Europy.

         O obecności hapologrup J1 i J2 na polskiej ziemi i w rejonie Dunajca, zob.
         (W moim rodzie haplogrupą J2a4ha* wyróżniał się Wojciech Szlaga z Łukowicy)

         HAPLOGRUPA E1b1b1a2 (V-13) (południowoeuropejska).

         Północno-wschodnia afrykańska populacja haplogrupy E, bardzo stara, bo powstała ok. 52.000 lat temu i żyjąca głównie w północno-wschodniej i północnej Afryce (zwł. Egipt i Etiopia), przybyła głównie przez małoazjatycką Anatolię do Grecji (jako Fenicjanie?), w okresie przed-rolniczym, około 7000 lat przed Chr. Występuje zwłaszcza na południowych wybrzeżach Europy jako haplogrupa E1b1b1a (M78). Z niej, już na terenie Europy, wyłoniła się rdzennie europejska haplogrupa E1b1b1a2 (V-13). Populacje E znajdują się: Grecja 27%, Serbia 24%, Albania 22%, Portugalia 17%, Bułgaria 12%, Włochy 11%, Słowacja 11%.
         Haplogrupie E1b1b1a2 (V-13) nieśmiało przypisuje się przyniesienie do Europy elementów kultury znad Nilu oraz - obok hg I2a2 (M423) - upowszechnienie na Wybrzeżach Śródziemnomorskich rolnictwa, przejętego od przybyłej z Anatolii w Azji Mniejszej haplogrupy J2b2 (M241).
         O obecności haplogrupy E-V13 w Polsce i w rejonie Dunajca, zob,  oraz wśród Karpato-Rusinów (Łemków).

        HAPLOGRUPA  F

         Haplogrupa F, do niedawna w Europie niezauważana, bo bardzo rzadko występująca, została zidentyfikowana przez W. Haak et al. 2010 w dwóch z trzech szkieletów kultury ceramiki wstęgowej z cmentarza w Derenburg (Saksonia, Niemcy). Szkielety datowano na lata 5247 i około 5000. Kultura ceramiki wstęgowej jest pierwszą europejską szeroką kulturą ceramiki i z nią wiążą się początki rolnictwa w Europie, przeniesionego z Bliskiego Wschodu. Można jednak przyjąć przypuszczać, że haplogrupa F, która przecież powstała około 48000 lat temu, miała dość czasu, by zabłądzić do Polski daleko przed neolitem i przyjąć rolnictwo od przybyszów G2a3 lub R1a1a jako autochton Derenburga.

         HAPLOGRUPA G2a, pierwotnie kaukaska.
Video o dolmenach na Kaukazie wśród ludności haplogrupy G2a
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=KrIrdIyHBNU

         Sporadycznie i w niewielkiej liczbie występuje w Europie ludność haplogrupy G2a. Przybyła ona z Azji Mniejszej, z rejonu Kaukazu, głównie może z populacji Ormian lub Gruzji  (tam około 30-40%) i sąsiednich populacji oraz Turcji (kilkanaście procent). W znacznym procencie zaludniają dziś Sardynię (15%). Poniżej 10% zaludniają Szwajcarię, Austrię, południowe Niemcy i Czechy.
         Haplogrupę G2a3 zidentyfikowano obok F* wśród szkieletów z cmentarza kultury ceramiki wstęgowej w Derenburg w Niemczech.
 

         HAPLOGRYPA N1c i N1b, ugrofińskie.
         Północnosyberyjskie i uralsko-fińskie populacje to haplogrupa N (na drzewie genealogicznym hg N to jakby daleka kuzynka haplogrupy R). Haplogrupa N wyłoniła się we wschodnich Chinach około 10.000 lat przed Chr., a jej podgrupy przez rejon Ałtaju dotarły do ziem Syberii podbiegunowej, a stąd około 4-5 tysięcy lat przed Chr (AK) do północnowschodniej Europy. 
         Licznie reprezentowana podgrupa N1c (M46/Tat) datowana jest na około 1500 lat przed Chr., głównie w północnowschodnich rejonach Europy od Uralu i górnej Wołgi po północną Skandynawię (Suomi-Lapończycy). I tak: Finlandia 58%, Litwa 42%, Łotwa 38%, Estonia 34%, Rosja 23%.
         Wśród Węgrów, których język ma pochodzenie ugrofińskie,  tej haplogrupy jest tylko 1% (co ujawnia, że w zdobyciu ziem słowiańskich nad Dunajem w końcu IX w. uczestniczył tylko niewielki oddział rdzennych Madziarów, albo wytępiły ich średniowieczne najazdy mongolskie i tureckie). Daleko mniej liczna występuje wśród nich także siostrzana haplogrupa N1b (M43).

         HAPLOGRUPA H1a, hindusko-romska
         Haplogrupa H1a to głównie pochodząca z Indii (Pendżab) populacja europejskich Cyganów i pokrewnych im plemion (np. Romów). Ich średniowieczne przybycie do Europy datowane jest na około IX wiek. Ich język należy jednak do grupy indoirańskiej z półwyspu Indyjskiego.
 

         Powyższe haplogrupy, choć genetycznie nieindoeuropejskie, w znacznej mierze przyczyniły się nie tylko do powstania dzisiejszego kształtu języków indoeuropejskich w Europie, ale także całego bogactwa kultury duchowej i materialnej Europy, każda z nich w swoim zakresie i według własnych możliwości populacyjnych i czasowych.
 

Główne rody Y-DNA w Europie

Szczegółowe rozmieszczenie rodów Y-DNA w Europie
(według portalu Eupedia.tabl)

MITOCHONDRIALNE DNA
WSKAZUJe MATCZYNE POCHODZENIE CZŁOWIEKA

         DNA mitochondrialne, czyli mtDNA, to materiał genetyczny znajdujący się w rejonie pozajądrowym komórek. Białka kodowane przez mtDNA to część białek łańcucha oddechowego (regulują energetykę komórki i całego organizmu; odpowiadają też za ciepłotę ciała).

         DNA mitochondrialne są wykorzystywane w genealogii genetycznej i medycynie sądowej. Służą do tego niekodujące fragmenty (regiony) genomu mitochondrialnego o wysokim zróżnicowaniu i zmienności u poszczególnych ludzi.
         Szybkozmienny region HVR1 obejmuje sekwencję 16001-16568, a region HVR2 - sekwencję 001-574.
         Porównanie DNA mitochondriów pochodzących od ludzi, wywodzących się z różnych grup etnicznych, pozwoliło na obliczenie, kiedy żyła tzw. Ewa mitochondrialna - kobieta, od której wywodzą się wszyscy współcześni ludzie, a właściwie ich genom mitochondrialny.

          Mt-Eva, czyli ta, której potomstwo się rozgałęziło i istnieje do dziś, żyła około 177,000 lat temu.
(oznacza to, że rozgałęzienia potomstwa jej poprzedniczek, także rówieśniczki żyjącego około 200-280 tysięcy lat temu Y-Adama, czyli właściwej mt-Ewy, nie dożyły do dziś.

        (Uwaga, niektóre daty haplogrup wymagają aktualizacji)
 

          W Wikipedii mapa mutacji i migracji haplogrup mtDNA od mitochondrialnej Ewy z Afryki na resztę świata.

         Grupy europejskie
         Powstała na Bliskim Wschodzie haplogrupa mtN i liczne jej podgrupy znajdują się, w przeciwieństwie do haplogrupy mtM i jej podgrup, głównie w rejonie Kaukazu, Azji Mniejszej i w Europie; zapewne one uczestniczyły w powstaniu ludzkiej rasy kaukaskiej, europoidalnej, białej.

         Natomiast haplogrupa mtM i jej podgrupy - upowszechniły na pozostałych kontynentach (poza Afryką).

         Na poniższej, ogólnoświatowej mapie brak wytworzonej z haplogrupy N i w jej regionie, a niedawno odkrytej, haplogrup mtR (zob. wyżej!), od której wywodzą się prawie wszystkie podgrupy europejskie, a zwłaszcza poprzez mtRO i mtHV ważna europejska haplogrupa H. Obejmuje ona w ponad 20 podgrupach około 40% ludności europejskiej i polskiej. O obecności haplogrup mitochondrialnych w rejonie Dunajca, zob.

         W moim rodzie podgrupą mtHV-1 wyróżniała się Katarzyna Kuras Szlagowa z Łukowicy. Popularną w Europie podgrupę mtH miała Anastazja Wilk Gurgulowa ze Stronia. Natomiast podgrupą mtH-14a odznaczała się Katarzyna Iwan Szlagowa z Łukowicy. Z haplogrupy mtRO pochodzi m.in. podgrupa  mtU, bardzo stara w Europie. Właśnie grupą mtU3 wyróżniała się w moim rodzie Anna Legutko Janikowa, rodem z Jasiennej i Łazów Biegonickich.

         MtDNA przekazywane jest zarówno synom, jak i córkom, ale tylko przez matki. Dlatego służą do rozpoznania tylko matczynego pochodzenia, zarówno mężczyzn, jak i kobiet; podczas gdy Y-DNA  służy poznaniu tylko ojcowskiego pochodzenia, i tylko mężczyzn. MtDNA ułatwiają też rozpoznanie tras dawnych migracji rodów i plemion, choć nie tak wyraziście, jak męskie Y-DNA; mężczyźni bowiem ściślej tkwili w swoich pierwotnych grupach rodowych i  plemiennych.
         Np. mtDNA-H5 i H7, stwierdzane w rejonie Kaukazu, wzdłuż Dunaju i pod Alpami, migrowało z męską Y-hg. R1b. Podobnie mt-U3, stwierdzane wokół Morza Czarnego oraz mt-J, rozpowszechnione pierwotnie w Azji Środkowej i wokół mórz Kaspijskiego i Czarnego.  Haplogrupie Y-R1a towarzyszyło głównie mt-U4, bardziej popularne  w rejonie Tadżykistanu i Pakistanu, w Azji Środkowej oraz w Europie Wschodniej. Pochodząca z Afryki północno-wschodniej mt-T, stwierdzana jest w rejonie Morza Egejskiego i Europie Wschodniej; z  populacjami Y-R1a można łączyć też mt-U3 i mt-J (towarzyszące jednak głownie Y-hg. R1b). Mt-H13 (i mniej H2) łączy Kaukaz i Sardynię, podobnie jak męska Y-G2a. Mt-H1, H3, V i U5 zdradzają paleolityczne i mezolityczne towarzystwo łowców-zbieraczy (Y-hg. I); także mt-J1 występuje przy germańskich populacjach hg. I. Mt-K1a towarzyszy głównie męskim J, T i E1b1b.
         Ponieważ mitochondrialne DNA łatwiej niż Y-DNA trwają niezniszczalnie w szczątkach kopalnych, mogą ułatwić identyfikację oraz stwierdzenie ciągłości między człowiekiem paleolitycznym a dzisiejszym, np. człowiek z Kostienek (nad Donem w Rosji), z około 30.000 lat temu, odznaczał się haplogrupą U2; mtDNA kromaniońskiego człowieka z Paglicci Cave (Włochy), z około 28.000 lat temu, ujawniło jednoznaczną różnicę  względem neandertalczyka, a tożsamość z dzisiejszymi typami HV lub U.

*   *   *   *   *  

         Zob. opracowanie datowania mitochondrialnych haplogrup:
         Zob. Soares et al. 2009, datowanie: Supplemental data: An Improved Human Mitochondrial Molecular Clocka
         Nowe ustawienie drzewa mtDNA w odniesieniu haplogrup do pierwszej mitochondrialnej matki, mt-Ewy, z haplogrupą RSRS (177.000 lat temu), zamiast dotychczasowego odniesienia CRS (Cambridge).
Spis haplogrup i datowanie ich wieku (time estimate - years):
         Behar et al. 2012, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002929712001462
         Tamże, Suplement: Document S1. Figures S1 and S2 and Tables S1–S6.
         Pełne aktualne drzewo genealogiczne mtDNA w ośmiu częściach: http://www.phylotree.org/tree/main.htm

Fu et al. 2013: A revised timescale for human evolution based on ancient mitochondrial genomes
http://ac.els-cdn.com/S0960982213002157/1-s2.0-S0960982213002157-main.pdf?_tid=00a2a2d8-3a89-11e5-962d-00000aab0f26&acdnat=1438679760_ba8d2d7655913df101be8e1fcdb79cc0
Drzewo genealogiczne i mapa archeologicznych znalezisk Denisowczyka, Neandertalczyka i człowieka współczesnego.

*   *   *   *   *  

         Ilustracją obecności poszczególnych haplogrup mtDNA na polskiej ziemi są rezultaty analiz w ramach polskiego programu/projektu Family Tree DNA, który administruje L. Mayka (tablica może otwierać się powoli, podobnie jak tam dołączona mapa).

Polskie mtDNA w testach FTDNA Kolory pin. wskazują na haplogrupy mtDNA. Oto przybliżone ilości w poszczególnych haplogrupach: C-10, D-3, H-200, I-10, J-60, K-60, L-10, N-20, R-10, T-50, U-70, V-20, W-20, X-20. Razem 563.

         W sumie,  inaczej niż ojcowski rodowód, matczyny rodowód Polek i Polaków przeważnie niewiele różni się od pozostałych krajów Europy (zob. na tablicy Eupedii). Wyraźne różnice zachodzą natomiast w stosunku do ludności krajów Azji i Afryki, jak wskazuje mapa migracji.

      Genetycy starają się też ustalić haplogrupy wyróżniające populacje słowiańskie w Europie; zob. np.:
1) Grzybowski et al. 2007: Complex interactions of the Eastern and Western Slavic populations with other European groups as revealed by mitochondrial DNA analysis.
2) Malyarchuk et al. 2008: Mitochondrial DNA Phylogeny in Eastern and Western Slavs.
3) Malyarchuk et al. 2010: The Peopling of Europe from the Mitochondrial Haplogroup U5 Perspective

Tabela mtDNA dotąd wykrytych w archeologicznych szczątkach ludzkich
w znanych kulturach archeologicznych, głównie europejskich

                  Zob. praktyczne zastosowanie genealogii mtDNA na rodzinnej stronie: Szlagowie.
 

          
UWAGI

         a) Dlaczego tak szczegółowo, jak na internetowe zwyczaje, z podaniem podstawowej terminologii i literatury, przedstawiam ten temat?
         Dlatego, że dla mnie i wielu z nas bardzo ważne jest pytanie: Jaka jest nasza genealogia - skąd jesteśmy, co nas łączy lub dzieli, jaka jest nasza przeszłość, dlaczego nie możemy się jej wyrzekać, a wreszcie dlaczego nie powinniśmy pogardzać swoją słowiańskością i polskością!
         Genealogia Y-chromosomowa (Y-DNA) bardzo służy historii, poznaniu genezy pierwotnych ludzkich plemion, większych populacji i narodów oraz ich przemieszczaniu się po Ziemi. Ułatwia poznanie wydzielonych męskich rodów i w ogóle rodzin, które nas wydały na świat, do których należymy i wobec których mamy obowiązki - nie tylko wdzięczności! Zdecydowanie pomaga określić twórców archeologicznych kultur, ujawnianych w pracach wykopaliskowych.
          Ma to szczególne znaczenie prestiżowe dla Słowian. Rzekome późne wyłonienie się etnosu słowiańskiego (przypominam: gr. "etnos" to rój, stado, plemię, a nie sama kultura!) bywało nieprzychylnie dla Słowian interpretowane. Do tego przyczyniło sie także i nazewnictwo. Mianowicie, ponieważ we wczesnym średniowieczu Słowianie bywali przez kupców arabskich i żydowskich sprzedawani na rynkach Europy jako niewolnicy, od etnonimu Słowianin, łac. Sclavus, utworzono około X w. łacińskie słowo "sclavus", oznaczające niewolnika, sługę, a także w ogóle człowieka gnuśnego. I to określenie w rozmaitej formie (np. sclave slave, esclave, slav...) przedostało się do innych języków zachodnich. Niekiedy niestety wpływa ono na opinię o ludach słowiańskich i na sposób traktowania Słowian przez zachodnich Europejczyków.

         b) Rozpoznawanie swojego cennego rodowodu w ojcowskim Y-DNA czy macierzyńskim mtDNA i wydzielanie krewniaczych haplogrup ludzkich nie oznacza tworzenia jakiegoś nowego rasizmu, tym razem genetycznego, na miejsce dotychczasowego, opartego zasadniczo tylko na zewnętrznym wyglądzie człowieka. Genealogia Y-DNA czy mt-DNA umożliwia zidentyfikowanie i umieszczenie osób czy rodu na ojcowskim czy macierzyńskim drzewie genealogicznym ludzkości i ustalenie czasu wyodrębnienia się, co w sumie już daje wielkie poczucie zakorzenia i wspólnoty, ale to dopiero ułamek prawdy o pochodzeniu konkretnej osoby.
         Bowiem oprócz niewielkiego chromosomu płciowego Y-DNA lub mitochondrialnego mtDNA posiadamy daleko większe 22 inne pary chromosomów, tzw. autosomalnych, i ponad trzydzieści tysięcy innych genów kodujących. Przekazywane są one zarówno przez ojca, jak i przez matkę, i zarówno synom, jak i córkom. One kształtują podstawowe funkcje organizmu, a także kolor skóry, oczu, czy inne nawet bardzo drugorzędne drobiazgi.   W ten sposób każdy dzisiejszy człowiek ma pozostałe chromosomy i geny nie tylko od około 8.000 swoich dotychczasowych przodków w linii prostej aż do Adama i Ewy, ale także, jak obliczyli antropologowie, od około 80.000 innych przodków z bardzo rozbudowanych linii bocznych.
         Świadomość tego, że nosimy w sobie materiał genetyczny tylu, z rozmaitych haplogrup i ras przodków, powinna - niezależnie od ustalonej haplogrupy Y-DNA lub mt-DNA - chronić od rozmaitych ideologii rasistowskich i  pozytywnie wpływać na poczucie braterstwa z wszystkimi istotami ludzkimi. Genetyka antropologiczna już poszukuje w autosomach, czyli chromosomach pozapłciowych, owych mutacji "rasowych", czyli kształtujących odrębny wygląd i cechy fizyczne poszczególnych grup ludzkich oraz ustala na mapach świata  trasy "migracji" dziedziczonych genów, tak jak już od dawna czyni to genetyka medyczna, identyfikująca obciążone chorobami dziedzicznymi osoby i populacje.
         c) Ponieważ wraz z odkrywaniem nowych mutacji w SNP zmienia się klasyfikacja haplogrup na drzewie genealogicznym, jak ostatnio zmieniono R1a1 na R1a1a i R1a1a7 i inne, a nadto stale napływają nowe etniczne i geograficzne ustalenia co do poszczególnych populacji,  dlatego co pewien czas może zajść potrzeba dokonania poprawek w tym artykule; mogą też powstać niezgodności z poprzednimi tekstami i cytowanymi pracami. Trzeba też śledzić zmiany w terminologii, nazewnictwa i symboli haplogrup. Np. dla uproszczenia umownie podaje się krótszą nazwę haplogrupy ojcowskiej zamiast wszystkich synowskich, np. ojcowską R1b zamiast kilkudziesięciu haplogrup potomnych, ze skomplikowanymi ich określeniami; albo R1b1b2 dla określenia wszystkich europejskich jej podgrup. Niekiedy podaje się tylko krótsze określenie mutacji, zamiast dłuższego określenia odpowiedniej haplogrupy - miejsca na drzewie genealogicznym, np. R-M458 zamiast R1a1a7 albo R-U152 zamiast R1b1b2a1a2d -  alpejskich i italskich Celtów. Nadto w literaturze, niekiedy niekonsekwentnie, dodaje się gwiazdkę, np. R1a*, dla określenia, że nie bierze się pod uwagę jej podgrup.

*   *   * 

Jak zbadać swoje Y-DNA i mtDNA

Ilustracją, jaki może być użytek naukowy z każdego wykonanego testu, jest treść strony: 
"Genetyka odsłania tajemnice: Pochodzenie ludności w dorzeczu Dunajca i jego sąsiedztwie"