W ostatnim czasie ukazały się cztery ważne prace na temat populacji (klanu) haplogrupy R1b i głównych jej podgrup, ważnych dla znacznego obszaru kuli ziemskiej, a zwłaszcza Europy.

1) N. Myres et al. 2010,
A major Y-chromosome haplogroup R1b Holocene era founder effect in Central and Western Europe.

2) Krytyczna analiza artykułu: 
A. Klosow, Migracjonnyj putj gaplogruppy R1b1b2 b Europu i rassedenije w Europe ( w j. rosyjskim),
w: Wiestnik Rossijskoj Akademii DNK-genealogii, tom 3, nr 10, 2010, s. 1652-1675.

3) H. Zhong et al. 2010,
Extended Y-chromosome investigation suggest post-Glacial migrations of modern humans into East Asia via the northern route.

4) Krytyczna analiza artykułu:
A. Klosow, Gaplogruppa R1b1 i jeje subklady w Azji,
w: Wiestnik Rossijskoj Akademii DNK-genealogii, tom 3, nr 10, 2010, s. 1676-1695.

         Obydwa artykuły A. Klosowa są nie tylko krytyczną analizą prac N. Myres i H. Zhong, lecz także nowym opracowaniem opublikowanych przez tych autorów haplotypów Y-DNA.

         To, co najwięcej należy kwestionować w pracach  obydwu zespołów "genetyków populacyjnych", to próba rozwiązywania problemów etnogenezy neolitycznych kultur archeologicznych przy pomocy materiału Y-DNA zupełnie nieprawidłowo datowanego, tak zwaną metodą Żywotowskiego. By można ją bezpiecznie zastosować w jakimś przypadku, nie wystarczy, jak czynią niektórzy, jej wyniki dzielić po prostu przez trzy, gdyż oparta na proporcjach różnorodności, czyli wielości mutacji w puli genowej bez grupowania haplotypów według przynależności do wspólnych przodków, daje wyniki datowania nierównomiernie, od 2 do 4 razy zawyżone.

         Dzięki takiemu datowaniu Mures et al. mogli dojść do wniosku, że populacji italo-celtyckiej haplogrupy R-P312/S116 (której początek w Europie inni autorzy datują na 4500 lat temu) można przypisać rozprzestrzenienie kultury ceramiki liniowej rytej około 10000 (sic!; faktycznie 7500 6500) lat temu. Nie wyklucza się udziału w tym i starszego klanu, R-L23 (choć faktycznie to prawidłowo byłoby tę kulturę przypisać klanom hg. I i R1a1a.

         Autorzy uznali, że R-L51/M412 (ojcowski dla R-P312) jest tym, który oddziela środkowo i zachodnioeuropejskie populacje R1b od wschodnioeuropejskich i azjatyckich. Wskazali na dwa ośrodki koncentracji klanu P312/S116: nad Górnym Dunajem (rejon Monachium) i w rejonie Paryża (choć faktycznie zupełnie zignorowali szczególne miejsce koncentracji, zwłaszcza R-P312 na Półwyspie Iberyjskim).

         Myres et al. uznali, jakoby przybycie klanu R1b1b2 z Azji do Europy korespondowało z przybyciem i rozprzestrzenieniem sie rolnictwa w Europie. Właściwie bez dowodu, prócz tej fatalnej datacji. Powołali sie zasadniczo na omówioną tu wyżej pracę Balaresque (2010), która również ma poważne usterki rzeczowe (brak dowodów rzeczowych) i co do datowania.

         Praca Myres i kolektywu ma jednak zasadniczą wartość. Prezentuje ona wielki zestaw 2043 haplotypów (choć krótkich) haplogrupy R1b1b2 i jej podgrup ze 118 krajów Azji Zachodniej i Europy, oraz mapy ich rozprzestrzenienia się w tych regionach. Ułatwiają one opracowanie daleko idących wniosków. Klosow te wnioski, częściowo już znane z jego poprzednich licznych publikacji, zebrał w Wiestniku t.3, nr 10 (październik 2010) na stronicach 1656-1657. Powtórzone one zostały tamże, w drugim artykule, na str. 1680-1681.

         Podstawą tych wniosków jest bowiem także druga, równoległa praca, H. Zhong et al. 2010, dostarczająca znaczną ilość, bo aż 3826 haplotypów R1b i innych (w tym ze 116 populacji Chin i jednej z Południowej Korei) i innych krajów Azji, z uwzględnieniem ich geograficznego rozprzestrzenienia. Autorzy i tym razem posłużyli się błędną datacją Żywotowskiego i wyprowadzili kilka nieprawidłowych wniosków, jak choćby ten, że populacje haplogrupy Q i R migrowały do Wschodniej Azji szlakiem północnym około 18000 lat temu (epoka szczytowego zlodowacenia!), choć skądinąd już wiadomo, że haplogrupa Q była we wschodniej Syberii już około 46 tysięcy lat temu, dzięki czemu mogła ona pojawić się mniej więcej wtedy na kontynencie północnoamerykańskim. Nie powiodła się im też próba ustalenia migracji haplogrupy NOP jakimś południowym szlakiem na wschód. Autorzy zresztą nie przedstawili żadnej analizy prezentowanych w pracy haplotypów.

         Jaka rzeczywistość wyłania się z analizy tych, przeważnie krótkich, ale jednak bogatych zestawów  haplotypów  Y-DNA Europy i Azji? Rosyjska genealogia Y-DNA, która w przeciwieństwie do europejskiej, zajmuje się także wcześniejszymi, azjatyckimi etapami migracji populacji R1a i R1b, dopracowała się następującego obrazu migracji klanu R1b.
 

         Haplogrupa R1b1, jak i pokrewna jej R1a1 wyszła z Południowej Syberii i przyległych terytoriów Ałtaju i północnych Chin. Obie haplogrupy europoidalne i ich ojcowska haplogrupa P przybyły w rejon Ałtaju około 45-50 tysięcy lat temu z Niziny Wschodnioeuropejskiej (wg. Klosowa) lub raczej bezpośrednio od półwyspu Arabskiego czy Bliskiego Wschodu (wg. W. Ryżkowa). Tam haplogrupa P rozeszła się terytorialnie i genetycznie na haplogrupy Q i R. Nosiciele haplogrupy Q migrowali w kierunku Ameryki, jak wskazuje analiza radiowęglowa, około 46000 lat temu, co wyznacza zarazem datę rozejścia się P i Q w Południowej Syberii.

         Haplogrupa R1b formowała sie około 16000 lat temu w rejonie Ałtaju lub sąsiedniej Kirgizji (Ryżkow natomiast, analizujący paleokraniometrię, dla narodzin R1b wskazuje rejon Płaskowyżu Irańskiego, po uprzednim przedlodowcowym pobycie klanu R, R1a i preR1b na Rosyjskiej Nizinie - w Kostienkach i Sungirze i przedlodowcowej migracji na południe; w okresie polodowcowym nastąpił powrót niektórych potomków na północ, na Powoże i do Baszkirii).
         Nosiciele tej haplogrupy R1b migrowali na zachód wzdłuż granicy północnego Kazachstanu (uczestnicząc tam w tworzeniu kultury botańskiej z późniejszym udomowieniem konia około 4500-3500 p.n.e). Około 11000 p.n.e pojawili się na terytorium współczesnej Baszkirii, tworząc tam serogłazowską archeologiczną kulturę (11000-9000 p.n.e)., następnie kulturę środkowowołżańką (6000-5000 p.n.e.), samarską (5000 p.n.e.), sredniostogowską (5500-3500), chwałyńską (5000-4000 p.n.e.), kamską (5000-3000 p.n.e.) - nazwane przedkurhanowymi.

         Tam powstała haplogrupa R1b1b2-M269 i jej podgrupa L23. Z rejonu Baszkirii i Powołża jeden potomek tej populacji, z haplogrupą R-U106, udał się szlakiem północnym przez ziemie polskie w kierunku Niemiec.

         Drugi, wyróżniający się mutacją L-23, potomek haplogrupy R1b1b2-M269 udał się przez Kaukaz do Anatolii (4000 p.n.e). Tak więc nie można jego rodowi przypisać anatolijskich kultur archeologicznych 8-7 tysiąclecia p.n.e. Klan ten otrzymał później, zapewne już w dolnym międzyrzeczu Tygrysu i Eufratu, etnonim "Sumerowie" (3500 p.n.e.) - twórcy wielkiej światowej cywilizacji w Mezopotamii. Migrowali oni później poprzez Egipt i północną Afrykę do wybrzeża Atlantyku (u Berberów około 3000 p.n.e.). Grupa R1b1, która wcześniej dołączyła się do nich około Palestyny lub Jordanii (gdzie ta haplogrupa żyje do dziś),  w trakcie migracji odłączyła się i udała na południe, gdzie żyje do dziś w rejon Czadu i Kamerunu  jako R1b1-V88, z TMRCA około 2600 p.n.e. Druga zaś część tej populacji przez Gibraltar przedostała sie do Europy na Półwysep Pirenejski (2800-2500 p.n.e), skąd z kulturą pucharów dzwonowatych przeszła dalej, do kontynentalnej Europy. Stało sie to pod naciskiem plemion Berberów z haplogrupą E1b1, które w końcu zupełnie przerzedzili na Pirenejach grupę R1b1b2 (i podgrupy L51 lub też L23), dlatego po przejściu tej "szyjki butelki" ta populacja datuje swój "początek" dopiero na 1700 p.n.e., ale już jako haplogrupa R-P312. To właśnie wspólny przodek Basków i większości innych populacji R1b1b2 Hiszpanii i Portugalii.

         Dotychczasowy język, z którym haplogrupa R1b1b2-M przybyła do Europy był aglutacyjny, nieindoeuropejski, najprawdopodobniej z grupy sino-kaukaskiej (zwany prototurskim). Taki przetrwał do około początku lub połowy I tysiąclecia p.n.e. Taki język rozpoznawany jest u wielu plemion północnego Kaukazu, Sumerów, Basków i szeregu innych nieindoeuropejskich populacji.

         Uzasadnienie. C.D.N.

[5] Human Y-chromosome short tandem repeats: A tale of acculturation and migrations as mechanisms for the diffusion of agriculture in the Balkan Peninsula
American Journal of Physical Anthropology, Volume 142, Issue 3, pages 380–390, July 2010
Support info: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.21235/suppinfo

         Abstract
Southeastern Europe and, particularly, the Balkan Peninsula are especially useful when studying the mechanisms responsible for generating the current distribution of Paleolithic and Neolithic genetic signals observed throughout Europe. In this study, 404 individuals from Montenegro and 179 individuals from Serbia were typed for 17 Y-STR loci and compared across 9 Y-STR loci to geographically targeted previously published collections to ascertain the phylogenetic relationships of populations within the Balkan Peninsula and beyond.

We aim to provide information on whether groups in the region represent an amalgamation of Paleolithic and Neolithic genetic substrata, or whether acculturation has played a critical role in the spread of agriculture. We have found genetic markers of Middle Eastern, south Asian and European descent in the area, however, admixture analyses indicate that over 80% of the Balkan gene pool is of European descent. Altogether, our data support the view that the diffusion of agriculture into the Balkan region was mostly a cultural phenomenon although some genetic infiltration from Africa, the Levant, the Caucasus, and the Near East has occurred. Am J Phys Anthropol, 2010. © 2010 Wiley-Liss, Inc.

         Streszczenie (translated by Google)
Europa Południowo-Wschodnia, a zwłaszcza Półwyspu Bałkańskiego są szczególnie przydatne przy badaniu mechanizmów odpowiedzialnych za generowanie obecny podział paleolitu i neolitu genetycznych sygnałów obserwowanych w całej Europie. W badaniu tym 404 osób z Czarnogóry i 179 osób z Serbii. 17 loci Y-STR zostały wpisane i porównywane przez 9 loci Y-STR do ukierunkowanych geograficznie opublikowany wcześniej zbiory do ustalenia filogenetycznych populacji w Półwyspie Bałkańskim i poza nią.

Naszym celem jest dostarczenie informacji na temat tego, czy grup w regionie stanowią połączenie z paleolitu i neolitu podłoża genetycznego, czy akulturacji odegrał kluczową rolę w rozprzestrzenianiu się rolnictwa. Znaleźliśmy markerów genetycznych z Bliskiego Wschodu, Azji Południowej i pochodzenia europejskiego w tej dziedzinie, jednak analizy wskazują, że domieszka 80% na Bałkanach puli genowej jest pochodzenia europejskiego. Łącznie, nasze dane potwierdzają opinię, że rozpowszechnianie rolnictwa w regionie Bałkanów była głównie zjawiskiem kulturowym, choć niektóre genetyczne infiltracji z Afryki, Bliskiego Wschodu, Kaukazu i Bliskiego Wschodu miało miejsce. Am J antropologii Phys. 2010. © 2010 Wiley-Liss, Inc

         Mój komentarz. Głos powyższy to kolejny głos w dyskusji na temat pochodzenia istotnego elementu życia rodzaju ludzkiego, jakim jest rolnictwo. Pytanie brzmi: Kto je wprowadził w Europie? Autochtoni, którzy z myśliwych-zbieraczy, przyjąwszy obce wzorce kulturowe, stali się rolnikami, czy obcy przybysze, np. z Bliskiego Wschodu. Ostatnio głosy się przechylają jednak ku drugiemu stanowisku, zwłaszcza odkąd genetycy zaczęli sie zgadzać na to, że zachodnioeuroopejska populacja R1b1b2 nie jest autochtonna, lecz w okresie polodowcowym przywędrowała z Azji Zachodniej, ze Wschodu, zapewne przez Anatolię w Azji Mniejszej, podobnie zresztą jak i populacja R1a1a, której przybycie miało sie dokonać nieco wcześniej prawie tym samym szlakiem, lub jak twierdzili starsi genetycy - przez stepy nadczarnomorskie.
 

[6] W. Haak et al. 2010,
    Ancient DNA from European Early Neolithic Farmers Reveals Their Near Eastern Affinities.

      http://www.plosbiology.org/article/info:doi/10.1371/journal.pbio.1000536

         Jest to praca przełomowa, oczekiwana od dawna. Zespół genetyków, któremu przewodzi Wolfgang Haak, przeprowadził udaną analizę genetyczną 20 archeologicznych DNA: 17  mtDNA i 3 Y-DNA, z grobów cmentarza w Derenburg Meersentieg II w Saksonii. Metodą radiowęglową (skalibrowaną) pochówki datowano na czas 5500-4900 lat p.n.e. Groby i ich wyposażenie należą do kultury ceramiki wstęgowej (Linear Beaker Culture / Linear Bandkeramik, LBK). Wyjątkowość polega na tym, że jest to pierwsza identyfikacja Y-DNA, znanego z nietrwałości, z tak dawnego czasu. Poprzednie badania, zresztą bardzo głośne, doprowadziły do zidentyfikowania Y-DNA R1a1a trzech szkieletów z Eulau z roku około 2600 p.n.e.

         Również ostateczny wynik jest zaskakujący. Zamiast bowiem spodziewanego R1a1a (jak w Eulau) w dwóch szkieletach zidentyfikowano haplogrupę F* (paragrupę) z grobu datowanego radiowęglowo z kalibracją na rok 5247 p.n.e. Haplogrupa F jest ojcowską dla haplogrup G, H oraz zespolonej IJK (przy czym nadto od K pochodzą haplogrupy: L, M, N, O, P, Q, R, S i T, które wyróżniają prawie 90% pozaafrykańskiej ludzkości). Haplogrupa F wstała około 48000 lat temu. Spotykana jest głównie w południowych Indiach na na Sri Lanka (Cejlon).  Hg. F jest bardzo rzadką w Europie.

         Natomiast w trzecim szkielecie, datowanym na rok około 5000 p.n.e., zidentyfikowano haplogrupę G2a3, która dominuje w rejonie Kaukazu, zwłaszcza w Armenii i Gruzji, oraz mniej w Turcji. W Europie bywa w Bawarii, Austrii (Tyrol) i Chorwacji (Osijek nad Drawą) 8-14%, w Zachodnich Włoszech i Sardynii 11-21%, w Turcji i na Kaukazie ogółem 11%.

         Zidentyfikowano też dość liczne haplogrupy żeńskie, z których jedne ze względu na podwyższone lub wysokie częstotliwości są unikalne dla tej kultury na tle populacji przedneolitycznych łowiecko-zbieraczych i współczesnych, np. T, N1a, K i W (świadcząc o swoim pochodzeniu z LBK i o późniejszych trudnościach w przeżyciu),  inna, haplogrupa H występowała wówczas w ponad dwukrotnie niższym niż dziś procencie w Europie (świadcząc o kolejnych migracjach późno neolitycznych), a wreszcie jeszcze inne znajdują zwykłą kontynuację w dzisiejszych populacjach (świadcząc o nieistnieniu pełnej wymiany populacji w czasach późniejszych).

         Szczegółowe porównania DNA z innymi kilkudziesięcioma populacjami Europy i Azji Zachodniej wykazały największe podobieństwo do DNA krajów Bliskiego Wschodu: Turcja, Kaukaz, Iran i bark tego podobieństwa do DNA rejonu Wschodniej i Północnej Europy, tam, gdzie też nie dotarła kultura LBK.
         Ilustruje to mapa neolitu: