Stanisław Pietrzak (ks.)                             /Stan nauki 2011)

 

Genetyka odsłania tajemnice pochodzenia
ludności w dorzeczu Dunajca i jego sąsiedztwie

REJON DUNAJCA to teren określony całym dorzeczem tej rzeki, od południowych Tatr i górnego odcinka Popradu na Słowacji po ujście Dunajca do Wisły, wraz z jego prawym dopływem - Białą Tarnowską.       (Częściowo trzeba uwzględnić też i tereny przyległe: od wschodu zlewisko Ropy i lewe dopływy Wisłoki (z miastami Jasło, Dębica i Mielec), od południa Tatry, Spisz i łemkowski odcinek Karpat wraz z górnym Szaryszem na Słowacji, a od zachodu -  dorzecze Raby i Kisieliny).       Ślady przebywania współczesnego człowieka i osad ludzkich sięgają tu środkowego paleolitu  (np. prawie nieprzerwanie od ponad 30 000 lat była zasiedlana Jaskinia Obłazowa nad Białka Tatrzańską na Spiszu ).

Lokalne, regionalne i ponadregionalne periodyki, poświęcone kulturze, historii i sprawom etnicznym, często starają się odpowiedzieć na frapujące pytanie o początek takiej, czy innej, omawianej rzeczywistości etnicznej. Odpowiedzi szukają zwykle w pamięci świadków, źródłach pisanych, pamiątkach rzeczowych lub nawet w archeologii. Ale te źródła w wielu sprawach okazują się ograniczone i niezdolne do udzielenia pełnej odpowiedzi na  postawione pytanie.

Do takich pytań należy i kwestia pochodzenia grup ludności, także w rejonie Dunajca, Popradu i Białej lub najbliższych terenów przyległych. Nauka przecież już nie pozwala nam odpowiadać, że Jesteśmy tu “od zawsze”, bo przecież rodowym gniazdem człowieka współczesnego nie jest ani Polska, ani Europa, lecz południowa Afryka(najnowsze tegoroczne badania wskazują na rejon niecki pustyni Kalahari).  A jeżeli nie jesteśmy tu, w rejonie Dunajca, Popradu czy Białej, “od zawsze”, to kiedy, skąd i jakimi szlakiem migracji przybyli tu nasi praojcowie? Czy przybyli z jednego, czy wielu regionów naszego kraju, Europy, Azji czy Afryki? A może to prawda, że Słowianie pojawili się dopiero około V-VI wieku po Chrystusie i jakby z nikąd, bo z bagiennych terenów nad Prypecią, co kiedyś starał się udowadaniać niemiecki archeolog-rasista Rudolf Kossina, a teraz także niektórzy nasi skrajni allochtoniści (czyli ci, którzy głoszą obce niedawne pochodzenie Słowian)?

 

I.
Wyjaśnienie pojęć genealogii genetycznej,
czyli genealogii rodów Y-DNA i mtDNA

Na postawione wyżej pytania stara się odpowiedzieć genealogia genetyczna, zwana też genealogią Y-DNA, czyli płciowego chromosomu męskiego. Obok tego istnieje genealogia mtDNA, czyli przekazywanego przez matki mitochondrium, “energetycznego” genu w komórkach organizmu. Jest to nowa gałąź wiedzy, licząca zaledwie około dziesięciu lat. Źródłem dla tej nauki są dane z indywidualnych testów Y-DNA i mtDNA w laboratoriach, dotąd przeważnie amerykańskich albo zachodnioeuropejskich.

Dla potrzeb genealogii analizuje się dwa rodzaje mutacji w chromosomie męskim Y-DNA, które na podobieństwo "archiwum historii" przechowywane są w niekodującym (“śmieciowym”) regionie Y-DNA i przekazywane potomstwu w liniach prostych, tj. tylko przez ojców i tylko swoim synom, począwszy co najmniej od pierwszego praojca, "chromosomalnego Adama”, aż do dziś. Jedne mutacje, zwane wielkimi, określane są skrótem SNP (Single Nucleotide Polimorphism). Zachodzą one bardzo rzadko, zasadniczo raz w dziejach współczesnego człowieka i one wyznaczają niepowtarzalne haplogrupy SNP (od gr. haplos ‘pojedynczy, jedyny, niepowtarzalny’). Haplogrupy pozwalają odróżnić wielkie populacje ludzkie, liczące nawet dziesiątki lub setki milionów ludzi.

W praktyce słowa HAPLOGRUPA używa się dla oznaczenia albo samej mutacji SNP, albo całego genetycznego RODU, czyli grupy ludzi, którą cechuje jedno ojcowskie pochodzenie, stwierdzone na podstawie owej jedynej i niepowtarzalnej w świecie mutacji SNP

Inne mutacje, zwane mniejszymi, zachodzące w rejonach szybkozmiennych Y-DNA (np. co kilka tysięcy lat), oznaczane są skrótem STR (Short Tandem Repeats). Wyznaczają one tzw. haplotypy STR indywidualnych ludzi. Haplotypy pomagają odróżnić ludzkie rody, rodziny lub niekiedy nawet poszczególne osoby w rodzinie. Porównanie kilku lub więcej haplotypów STR umożliwia zidentyfikowanie ilości mutacji oraz ustalenie wieku dzielącego ich od najbliższego wspólnego przodka, określanego angielskim skrótem MRCA (Most Recent Common Ancestry).

Analizuje się też geny mitochondrialne (mtDNA). Mitochondria znajdują się w plaźmie komórkowej i odpowiadają za jej energetykę (oddychanie i utlenianie w komórkach). Przekazywane są tylko w liniach prostych i tylko przez matki swoim dzieciom (córkom i synom). W mitochondriach też - jakby w bibliotece - “przechowuje się” seria mutacji w linii matczynej, począwszy co najmniej od pierwszej matki, "mitochondrialnej Ewy”, aż do dziś. MtDNA testuje się w dwóch rejonach szybkozmiennych: HVR1 i HVR2, a w pełnym badaniu - także w rejonie pośrednim między nimi.

Dzięki tym mutacjom w Y-DNA i mtDNA możemy poznać swoją ojcowską czy matczyną genealogię w linii prostej od pierwszych prarodziców, szlaki ich migracji ku naszej małej ojczyźnie, a także rozpoznać stopnie pokrewieństwa z innymi populacjami ludzkimi lub osobami (tzw. genetyczny dystans, GD).

W laboratoriach obecnie standardowo testuje się 111 markerów, czyli wyznaczonych miejsc na “nici” Y-DNA. Takie analizy przeprowadza zwłaszcza amerykańska firma komercyjna Family Tree DNA (FTDNA) przy Uniwersytecie Arizona. W Rosji firma rosyjsko-czeska Gentis ogranicza się do badania tylko 37 markerów (miejsc), co nie daje podstawy do dokładniejszych badań genealogii. Podobne badania, niekiedy bardzo szczegółowe, przeprowadzają też liczne zakłady medycyny sądowej, ale przeważnie według  specjalnych potrzeb sądownictwa i kryminalistyki.

Wyniki testów swojego DNA klienci przekazują dobrowolnie do baz Y-DNA i mtDNA dla potrzeb innych badań naukowych, zwłaszcza genealogicznych. Największą bazę stanowi w USA Ysearch, w której znajdują się wyniki testów już około stu tysięcy ludzi z całego świata. Medycyna sądowa posiada odrębną, dla genealogów mniej przdatną bazę: Yhrd.
         Opracowania tych wyników publikowane są w międzynarodowych periodykach naukowych, dostępnych u nas w uprzywilejowanych bibliotekach uniwersyteckich lub także przez internet.

Z punktu widzenia naszych, polskich potrzeb najbardziej odpowiednie są dwa środowiska naukowe, opracowujące wyniki testów; jedno w USA, a drugie w Rosji. To środowisko w Stanach Zjednoczonych tworzą głównie dwaj Amerykanie polskiego pochodzenia, genetycy Lawrence Mayka, którego praojcowie pochodzą z Dębicy i Peter Gwozdz, którego przodkowie wywodzą się z okolicy Mielca. Pierwszy prowadzi tzw. FTDNA Polish Project, w którym zbiera i segreguje wyniki badań DNA ludzi, mających jakikolwiek rodowy związek z Polską w jej dawnych granicach. Ten drugi zajmuje się teoretycznymi badaniami grup i podgrup zebranego materiału polskiego, zwłaszcza jego datowaniem.

Środowisko rosyjskich genealogów genetycznych nie ogranicza się do danych z terenu Rosji, lecz analizuje cały zestaw danych, zwłaszcza z bazy Ysearch, ze szczególnym uwzględnieniem materiału z terytoriów słowiańskich. Ośrodek ten zwie się Rosyjska Akademia Genealogii Y-DNA, którą kieruje amerykański uczony rosyjskiego pochodzenia, prof. Anatol Klosow (Anatole A. Klyosov).

Światowe stowarzyszenie genetyków (YCC) zadecydowało oznaczać niektóre węzłowe mutacje SNP w Y-DNA, wyróżniające przodków  wielkich populacji ludzkich, kolejnymi dużymi literami alfabetu od A do R lub dalej.  Większość z nich należy do pnia drzewa genealogicznego ludzkości. Po zmodyfikowaniu pierwotnych oznaczeń pień drzewa tworzą haplogrupy: A, BT, CF, F, IJK, K, MNOP, P i R. Natomiast inne duże i małe litery oraz cyfry oznaczają dalsze, podporządkowane mutacje SNP. W ten sposób np. w Polsce i sąsiednich krajach słowiańskich najczęściej występuje przynależność do haplogrupy R1a (mutacja M420), a zwłaszcza wielkiej podgrupy R1a1a1, którą wyznaczyła mutacja M417 (litera M jest tu oznaczeniem laboratorium, które wykryło tę mutację).

Zobacz drzewo genealogiczne haplogrup/rodów Y-DNA, według Eupedii:
        http://www.eupedia.com/images/content/timeline_comparison.gif

Oto wyobrażenie pozaafrykańskiej ekspansji (migracji) ludzkości.
         To słynne w antropologii "out of Africa".
Źródło: FtDNA oraz http://en.wikipedia.org/wiki/File:Haplogroup_F_(Y-DNA).jpg

Pierwszą haplogrupą, która opuściła Afrykę ("out of Africa" ludzkości ) była haplogrupa F, czyli genetyczny ród F. Oto jak genetycy z FtDNA przedstawiają w uproszczeniu rodowe dzieje  pozaafrykańskiej haplogrupy F i migracje wszystkich pochodzących od niej podgrup ludzkości w Azji i Europie

Oto bardziej szczegółowa mapa migracji poszczególnych haplogrup /rodów/ ludzkości
od Afryki ku Azji, Europie, Polinezji oraz rdzennych Amerykanów z rodów C i Q.
Żródło: http://www.pnas.org/content/suppl/2009/11/16/0910803106.DCSupplemental/pnas.200914264SI.pdf

        
Rezultaty "out of Africa" i migracji: zaludnienie kuli ziemskiej
Oto mapy dzisiejszego rozprzestrzenienia się w świecie poszczególnych haplogrup,
czyli genetycznych rodów Y-DNA
Żródło: http://4.bp.blogspot.com/_Ish7688voT0/SwWxkQGTZYI/AAAAAAAACCw/o3ls7yD1sig/s1600/maps-chiaroni.png

Są to mapy dzisiejszej lokalizacji poszczególnych głównych haplogrup/rodów Y-DNA w świecie,
z zaznaczeniem stopnia ich częstotliwości czyli zagęszczenia (w procentach)  wg. Chiaroni et al. 2009.
Zobacz położenie genetycznego rodu A, a zwłaszcza B, w południowej Afryce.
Tam, zwłaszcza w rejonie pustyni Kalahari, genetyka wskazuje kolebkę dzisiejszego człowieka.
Zobacz też rozmieszczenie rodu R, to jest dwóch jego podgrup, R1a i R1b.
Z nich głównie składa się ludnośc Europy.

 

II.
Haplogrupy /rody/ ojcowskie  Y-DNA
w rejonie Dunajca, na tle ludności świata

Z czterech ośrodków naukowych, to jest Internastional Y-DNA Project, Polish FTDNA Project, Zamagurie Region DNA Project i Carpatho-Rusyn DNA Project,  udało się zidentyfikować około 150 testowanych Y-DNA i około 80 mtDNA z rejonu Dunajca, Popradu i Białej Tarnowskiej oraz przylegających terenów, zwłaszcza posko-słowackiego pogranicza. To już dość dużo dla wstępnego ustalenia głównych linii rodowodowych mieszkańców tego rejonu.

W I części artykułu z Y-DNA będą tu omówione najpierw te haplogrupy/rody, które występują u nas w mniejszości; i w tej kolejności, w jakiej znajdują się one na drzewie geneal.ogicznym, idąc "od korzeni" ku górze, ku najmłodszym częściom drzewa.

II a. Haplogrupy /rody/ Y-DNA od A do R1b

Wszystkie rody Y-DNA w rejonie Dunajca Fragment mapy z PolishProject FTDNA, administrator Larry Mayka. Kolory oznaczają ujawnione w testach haplogrupy i ich podgrupy: pomarańczowy - E1b1 ciemnozielony - G2a ciemnoniebieski - I1 i I2 jasnoniebieski - J1 i J2 filetowy - N1c1 szarobrązowy - R1a i R1b   Nadto inne źródła (zob. niżej): Zamagurie Region Project Carpatho-Rusyn Project E, G, I, J, R1a i R1b Project Mapy: Igor Rozhansky i Portal Rodstvo.ru

1. Rody A i B – pierwotne populacje afrykańskie

 Haplogrupy A i B wskazują na najwcześniejsze bratnie mutacje, zidentyfikowane wśród plemion południowoafrykańskich i subsaharyjskich: Buszmenów i Khoisan. W genealogii genetycznej uczeni datują pierwszych rodziców dzisiejszej ludzkości  na około 200 000 lat temu i umieszczają ich pierwsze potomne populacje w rejonie niecki Pustyni Kalahari.  

      Wspólny przodek współczesnego czlowieka, "chromosomalny Adam", nie został dotąd genetycznie określony. Z pierwszych linii rodowych jego potomków przeżyły do dziś tylko dwie synowskie, oznaczane jako haplogrupy A i BT. Od tej drugiej pochodzą populacje ludzkości afrykańskiej i pozaafrykańskiej, oznacza to więc, że to ona właśnie, prowadzi prostą drogą ku Adamowi, ojcu ludzkości, a haplogrupa A stanowi tylko jej afrykańskie, lokalne odgałęzienie. Świeże badania bogatego materiału genetycznego z terenu Afryki jednoznacznie wskazały na rejon niecki Pustyni Kalahari w Afryce Poludniowej.
          W Polsce, a więc i w naszym regionie, nie znajdujemy osób tych haplogrup.

2. Zespolona haplogrupa CF

a) Z zespolonej haplogrupy CF, powstałej około 68000 lat temu w Afryce, wypłynęła kolejna zespolona, DE, datowana na 48000 lat. Z niej zaś wywodzą się dwie haplogrupy, D i E. Ta pierwsza, haplogrupa D, powstała  zapewne jeszcze w Afryce. Jej populacje znajdujemy jednak tylko poza Afryką, licznie w Azji Środkowej, w Tybecie (50% ludności), Azji Południowo-Wschodniej i w Japonii (35%). 
         Brak przedstawicieli haplogrupy D w Polsce i w naszym regionie.

         b) Natomiast ta druga, czyli haplogrupa E, ewoluowała w Afryce Północno-Wschodniej, głównie w dorzeczu Nilu (Egipt, Sudan) i rozprzestrzeniła sią prawie na całą Afrtykę, zwłaszcza północną, gdzie najliczniej występuje wśród marokańskich Berberów. Poprzez Bliski Wschód (Lewant), jako mutacja E-M78, przeszła ku europejskim Bałkanom. Tu z kolei powstała jej europejska mutacja E-V13, oznaczona jako haplogrupa E1b1b1a2. Wyróżnia Grecję, gdzie dziś stanowi 27% ludności, a wśród Greków na Peloponezie nawet 47%. Nieco mniej wśród Albańczyków w Albanii, Serbii, Bośni i Macedonii. W Słowacji stanowi 11%, a w Polsce około 3,5%.
          Haplogrupa E znalazła się i w naszym naddunajeckim regionie w ilości  5% społeczności (Kobylanka, Wadowice Górne i Małastów – tu podający się jako Łemko). Ta haplogrupa częściowo wyróżnia Łemków i w ten sposób jakby wskazuje na ich właściwe pochodzenie: od greckich i albańskich pasterzy.

3. Haplogrupa F

Uważa się, że zapewne ta haplogrupa, jako pierwsza, dokonała slynnego “out of Africa”.  Opuściwszy Afrykę, około 70 000 lat temu, podzieliła się na C i F. Najpierw wydzieliła haplogrupę C, która szlakiem poludniowej Azji udala się na Cejlon, do Japonii, Melanezji, Polinezji. Jej mutacje występują wśród Aborygenów australijskich, plemion północno-wschodniej Syberii i wśród rdzennych Amerykańów (Indian Amerykańskich). Nielicznie wraz z Hunami dostała się w V wieku do Europy.
         W  Polsce zidentyfikowano 4 takie osoby, może jako ślad obecności Hunów. Ale w naszym regionie brak haplogerupy C.

4. Ród F – jako praojcowie pozaafrykańskiej ludzkości.

Haplogrupa F powstała w zespolonej CF  najpóźniej między 60000-48 000 lat temu. Za jej ojczyznę uważa się półwysep Arabski lub Indyjski. W Indiach jej zagęszczenie wynosi 12% ludności. Wśród bliższych nam Kurdów 7-41%. Haplogrupa F stała się ojcowską dla haplogrupy G, H i IJK, a przez tę ostatnią dla wszystkich pozostałych grup ludzkości (I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S i T). W sumie około 90% ludzkości! Naukowcy W. Haak et al. na podstawie badań kopalnego Y-DNA z Derenburgu w Niemczech w listopadzie 2010 r. ogłoszają, że haplogrupy F* razem z G2a3 brały udział we wprowadzeniu (albo przynajmniej przyjęciu przyniesionej przez inną populację) pierwszej kultury neolitycznej: rolnictwa i ceramiki liniowej rytej (LBK) z Azji Mniejszej przez Bałkany do Europy Środkowej.
         W Polsce zidentyfikowano cztery osoby z haplogrupa F. W rejonie Dunajca jej brak.

a)  Ród G, synowska dla F, powstała w rejonie Kaukazu. Tam np. wśród ludności Gruzji i Azebejdżanu występuje w 30%. W kilku-kilkunastu procentach występuje także w niektórych krajach europejskich, zwłaszcza na Sardynii i w Szwajcarii. Populacjom haplogrupy G i F przypisuje się udział w sprowadzeniu lub przyjęciu z Bliskiego Wschodu przez Bałkany i nieckę Dunaju pierwszych elementów neolitycznego rolnictwa (Derenburg w Niemczech, około 3200 p.n.e.). W Polsce rozpoznano dotąd 40 osób tej grupy, czyli 3% ludności. W naszym rejonie - 4 osoby G2a3: Uście Gorlickie, Mielec, Nowy Targ i Mszana Dolna.

b) Ród H natomiast powstał około 35 000 lat temu na Półwyspie Indyjskim i żyje tam do dziś. Nieliczne jego plemiona, jak np. Cyganie i Romowie, przywędrowali na Bałkany i przez Rumunię, Węgry i Słowację Wschodnią rozpierzchły się po pozostałej Europie.
         W Polsce genowo rozpoznano tylko dwie osoby haplogrupy H. W naszym rejonie z tej haplogrupy genowo nie zidentyfikowano jeszcze nikogo.

5. Zespolona haplogrupa  IJK

Ta ważna, zespolona haplogrupa wydała najpierw z siebie kolejną zespoloną haplogrupę IJ. Powstała ona około 45 000 lat temu. Przez długie tysiąclecia przed Wielkim Zlodowaceniem (ok. 20000-12000 lat temu)  tworzyła znane przedlodowcowe kultury archeologiczne w Europie i pozostawiła ludzkie szczątki kromaniońskie, paleoeuropoidalne.

      a) Ród I, powstał na skutek mutacji M170 i uważany jest za rdzennie europejski.  Zapewne on obok ojcowskiej IJ stanowił w okresie przedlodowcowym w Europie jedyną populację paleoeuropoidalną. Najstarsze jej szczątki kostne i wytwory materialne zidentyfikiowano w Kostienkach nad Donem (Rosja) i datowano radiowęglowo dokładnie na 30 000 lat temu. Zapewne ten ród tworzył przedlodowcowe kultury archeologiczne: grawecką i CroMagnon. Ludność ta posługiwała się zapewne  jakimiś formami języków przedindoeuropejskich, których śladów trzeba się dopatrywać w starym nazewnictwie wodnym (hydronimii) albo w słownictwie niektórych języków europejskich, np. kreolskich (zlepkowych) językach germańskich. Nieco później w haplogrupie I doszło do podziału na haplogrupy I1 i I2.

      b) Rody I1 ("i jeden") oraz I2b około 6000 lat przed Chr. były twórcami archeologicznych kultur protogermańskich w rejonie Jutlandii i Południowej Skandynawii, np. Kongemose,  Około roku 1000 przed Chr. obserwujemy ich istotny udział w etnogenezie Pragermanów, o czym świadczą wyniki analizy Y-DNA archeologicznych szczątków w Lichtensteinhohle.
         W Polsce liczba przedstawicieli tej haplogrupy  liczy dziś 8%. Rozpoznano też 4 osoby w naszym naddunajeckim rejonie: Gródek n. D, Nowy Targ, Groń i Nowa Biała na polskim Spiszu. Jest to zapewne ślad dawnego napływu na polski Spisz kolonistów niemieckich ze słowackiego Spisza, sprowadzonych tam przez władców węgierskich w XII wieku. Powstała na drodze mutacji M423

      c) Ród I2a2 i jego podgrupy związane są głównie z Górami Dynarskimi (Chorwacja i Bośnia-Hercogowina), gdzie ich zagęszczenie wynosi blisko 50% ludności. Zapewne brały one udział w rozwoju niektórych archeologicznych kultur słowiańskich, np. słynnej Cucuteni-Trypolskiej w Rumunii i na Ukrainie.

Haplogrupa I2a2 - staroeuropejska, w rejonie Dunajca, Popradu i Białej, towarzysząca słowiańskiej R1a1a chyba od ponad trzech tysiącleci. (PolishProject FtDNA)

 W Polsce liczba hg I2a2 wynosi 8% ludności. Genowo zidentyfikowano u nas 7 osób (12% całej ludności) tej “słowiańskiej” haplolgrupy, także w naszym rejonie: Nowy Targ, Roztoka Mała, Tęgoborze, Doły (nad Białą), Bistuszowa, Dębica i Wielopole pod Tarnowem, co wynosi 12% ludności.

Z zespolonej haplogrupy IJK wywodzi się też, wyłoniona około 30 000 lat temu prawdopodobnie na Półwyspie Arabskim, haplogrupa J. Podzieliła się wnet na siostrzane haplogrupy J1 (około 20 000 lat temu) i J2.

      d) Ród J1 wyróżnia szczególnie narody semickie: Arabów i Żydów, wśród nich znanego Patriarchę Abrahama i jego potomków. U Żydów i Arabów zagęszczenie haplogrupy J1 dochodzi do 70% (na Płw. Arabskim). W Europie Południowej bywa w zagęszczedniu od kilku do kilkunastu procent.
         W Polsce hg. J1 liczy około 2,5%. Dwie osoby haplogrupy J1 zidentyfikowano także w naszym rejonie: Vyśne Rużbachy (SK) i Ciężkowice.

     e) Ród J2 powstała około 18000 lat temu na Bliskim Wschodzie, a największe jej zagęszczenie znajduje się w rejolnie Libanu i Syrii – około 25%. Ludność ta rozwijała się w rejonie tzw. Żyznego Półksiężyca – pasa ziemi idącego łukiem od Dolnej Mezopotamii, poprzez podgórze irańskiego Zagrosu, Syrię i Liban ku Delcie Nilu. Tam rodził się początek upraw zbożowych i hodowli bydła. Na terenie Syrii ludność ta stworzyła najstarszą kulturę ceramiczną, tzw. ceramikę impresso (‘Cardium Pottery’): pierwsze garnki z wypalanej gliny, ozdabiane odciskami muszli skorupiaków morskich, zwanych po łacinie cardium (stąd cardium pottery). Na przełomie mezolitu i neolitu, około 5500 przed Chr., pod wpływem napierajacych innych plemion ze Wschodu ludność kultury impresso ruszyła na Zachód, osiedlając się na wyspach Morza Śródziemnedgo i południowych nadmorskich krańcach Europy, od Grecji po Hiszpanię, dając im pierwsze zaczątki neolitu z ceramiką i rolnictwem.
         W Polsce ludności haplogrupy J2 jest ponad 5%. W naszym rejonie zidentyfikowano trzy osoby haplogrupy J2 (Łukowica, Maniowy i Słopnice), czyli podobnie 5% tego społeczeństwa.

6. Ród K

Wyłoniona z zespolonej haplogrupy IJK haplogrupa K powstała może w rejonie gór Hindukusz, skad w znacznej części wymigrowała w kierunku południowo-wschodniej Azji. Jest stosunkowo nieliczna, ale ważna. Z niej bowiem wyłoniła się kolejna ważna zespolona haplogrupa MNSOP. W Polsce haplogrupa K jest nieobecna.

7. Zespolona haplogrupa MNOPS –  “ałtajska”

Jej znaczenie polega na tym, że podzieliwszy się, dała początek kilku wielkim populacjom i to przeważnie bardzo róznym pod względem rasowym. Żyła bowiem prawdopodobnie w rejonie Gór Ałtajskich, gdzie warunki życia doprowadzily do wielkiego rozproszenia grup potomnych i wielkich zmian cielesnych, z wyróżniających się cechami rasowymi.

      a) Ród M powstał około 8000 lat temu, udał się w kierunku południowo-wschodnim i zaludnił rejony Nowej Gwinej i Melanezji lub niektóre wyspy Polinezji; w niektórych rejonach zagęszcza się do 100%. W Polsce nie występuje.

      b) Ród S wybrał podobne regiony zamieszkania, zwłaszcza w Papui Nowa Gwinea. Haplogrupy M i S fizycznie wyróżniają się cechami rasy papuasoidalnej (np,. wzrost około 150-160 cm). W Polsce nie występują.

      c) Ród O zajął zwłaszcza terytorium Chin, Mongolii, Korei, Japonii, Indochin i wysp Indonezji oraz Cejlonu. W Polsce jest nieobecny.

     Z tego samego zespołu MNOPS pochodzi także inna wielki i ważny -
           d) Ród N. Powstał około 17000 lat temu, prawdopodobnie w pobliżu Ałtaju, na pograniczu Chin, Mongolii i południowej Syberii. Zaludnia głównie Syberię (w Jakucji do 75%) oraz północną Rosję europejską od Uralu do Finladndii (60%) i Samów w pn. Szwecji (40%). Wyróżnia ich język ugrofiński. Z nadwołżańskich Ugrofinów wywodzili się przywódcy stepowych Madziarów (późniejszych Węgów), którzy nad Dunajem utworzyli państwo węgierskie, sami w końcu ulegając tam wymarciu. W krajach nadbałtyckich haplogrupa N zagęszcza się do 45%. W połączeniu ze Słowianami tworzyła kiedyś Bałto-Słowian. W PolishProjekt L. Mayki, obejmującym tez Litwę, występują w zagęszczeniu 7%. W naszym rejonie dotąd zidentyfikwano trzy osoby haplogrupy N (czyli 5%): w Szaryskim Jastrabiu (SK), Ostrowsku k. Nowego Targu i w Tarnowie. Zapewne zabłądzeni tu dawni Madziarzy.

8. Ród P

Haplogrupa P z zespolonej haplogrupy MNOPS  wyłoniła się najpóźniej około 35 000 lat temu, może też w rejonie gór Ałtaju lub może bliżej, gdzieś w Azji Środkowej. Jest bardzo nieliczna. Za to sławna swoim potomstwem Q i R.

      a) Ród Q powstała około 18 000 lat temu. Zaludnił znaczne obszary Syberii (międzyrzecze Ob-Jenisej), rejon Kamczatki i Alaski oraz obrzeża Grenlandii. Haplogrupa Q stanowi podstawową część (niekiedy do 100%) rdzennej ludności Ameryki, zwłaszcza Południowej, przy niewielkim procencie haplogrupy C. Ich przejście przez Syberię, cieśninę Beringa, Kamczatkę i Alaskę do Ameryki datuje się na okolo 15 000 lat temu. W Polsce haplogrupą Q legitymuje się 18 osób. W rejonie Dunajca i Popradu nie wystepuje.

 9. Ród R – głównie Europejczycy

W sensie genealogicznym haplogrupa R-M207 jest najmłodsza, zajmuje jakby najmlodszy wierzchołek drzewa genealogicznego ludzkości. Dominuje też swoją liczebnością, a także dokonaniami cywilizacyjnymi. Powstała na drodze mutacji M207 w SNP około 27000 lat temu, choć dotąd nie ustalono, gdzie: w rejonie Ałtaju, w Azji Środkowej, a może w rejonie Morza Kaspijskiego lub na Rosyjskiej Równinie, w rejonie starych przedlodowcowych kultur nad Środkową Wołgą (np. Kostienki). Haplogrupa R “dorobiła się” potomstwa szczególnie ważnego dla Europy. To dwie wielkie siostrzane gałęzie: haplogrupa R1a, która wyróżnia zwłaszcza ludy słowiańskie oraz haplogrupa R1b, cechująca zwłaszcza ludy zachodnioeuropejskie.

10. Ród R1b i jego podgrupy (głównie R1b1b2, Italo-Celtowie i ludy germańskie)

Mapa rozmieszczenia i zagęszczenia populacji italo-celtyckiej (i germańskiej) haplogrupy R1b1b2 i jej podgrup w Europie (mapa Wikipedia)

Haplogrupa (Ród) R1b1b2 przybyła do Europy około 4800 lat przed Chr. lub około połowy III tysiaclecia przed Chr. Liczy ona w Europie kilkadziesiąt różnych mutacji, a więc i tyleż gałęzi drzewa filogenetycznego. Jej mutacje to zwłaszcza bratnie P312 i U106,  tworzące ważne haplogrupy (aktualnie oznaczane jako R1b1a2a1a2 i R1b1a2a1a1) i dające początek dwom wielkim populacjom. Pierwsza, R-P312, rozwija się głównie wśród zachodnich ludów italo-celtyckich (Hiszpania, Francja, Włochy, Angia i Irlandia); przybyła tam z Bliskiego Wschodu zapewne dwoma szlakami:  przez Afrykę Północną, Gibraltar i Półwysep Pirenejski, lub przez Bałkany. Druga, R-U106, bratnia dla R-P312, rozwija się głównie wśród ludów germańskich i anglosaskich; przybyła do północno-zachodnich Niemiec zapewne także od Półwyspu Pirenejskiego lub od Wschodu.

W Polsce z tych ważnych, zachodnioeuropejskich populacji zidentyfikowano około 16% ludności, a na naszym terenie dotąd osiem osób z tego rodu (13% całej ludności) w miejsowościach: Brzesko, Bogucice, Osobnica, Jasło, Krasne Lasocice, Łącko, Huta Wysowska i Jarabina.

Podsumowując, zauważamy, że spośród powyższych genetycznych gałęzi ludzkości w rejonie Dunajca, Popradu i Białej nielicznie pojawiają się przedstawiciele tylko siedmiu z nich: E, I1 i I2, J1 i J2, N oraz zachodnioeuropejskiej R1b. Łącznie 30 osób, czyli 43% całej społeczności (bez osobnych projektów Spisza i Karpato-Rusińskiego, o czym w II części). Prawie tak samo wygląda sumaryczna statystyka całej  ludności Polski. Grupy te, pierwotnie niesłowiańskie, już dawno, bo może przed dwoma-trzema tysiącami lat zostały zeslawizowane i zintegrowane z tymi, które dziś na naszej ziemi  Polakami i Słowianami. Przez kogo zeslawizowane? Która grupa /ród/ była oryginalnie, pierwotnie słowiańską? O tym w części II.

 

 ...................................................................................... ....................................................................................

 

Genetyczny ród R1a i jego podgrupy
      - pionierzy indoeuropejskości i słowiańskości
 

W pierwszej części artykułu wyjaśniono pojęcia genealogii genetycznej Y-DNA i mtDNA, na tle ludności świata omówiono spotykane w rejonie Dunajca haplogrupy, czyli rody ojcowskie Y-DNA, a szczególnie genetyczny ród R1b, który stanowi zasadniczą część ludności Europy Zachodniej, a naszym rejonie reprezentowany jest przez około 13 procent społeczeństwa.

Drugą część artykułu poświęcimy bratniemu dla rodu R1b rodowi R1a, który również genetycznie ewoluował z haplogrupy /rodu/ R1-M173. Burzliwie rozwijająca się genealogia genetyczna i odkrycie nowych węzłowych mutacji doprowadziły do tego, że przed rokiem przygotowany do druku materiał, musiał teraz być od nowa w całości opracowany.

*    *    *    *    * 

Mówimy tu o wielkiej populacji, liczącej kilkaset milionów ludzi, rozprzestrzenionej w w Europie i Azji od Wysp Brytyjskich do i od Uralu do Alp, z centrum zagęszczenia do 56 procent ludności w Polsce oraz podobnie w naszym, naddunajeckim regionie. Wymaga więc ona specjalnego omówienia.

Interesujący nas rejon Dunajca i jego pobliże (w Polish Project FTDNA) Stan badań - marzec 2012 r. Kolor szarozielony to ród R1a  70 osób testowanych  i ród R1b 9 osób testowanych

Badaniem genealogii rodu R1a i jego podgrup zajmują się w świecie szczególnie trzy ośrodki naukowe.

1)  Ood 2007 roku rosyjscy biochemicy i genealogowie Anatolij Klosow (AKlyosov, Moskwa-Boston) oraz Igor Rożanski (I. Rozhanski, Ukraina-Japonia). Dane i wyniki analiz i dyskusje  publikują w portalu Rodstvo.ru, miesięczniku Вестник Российской Академии ДНК-генеалогии (Proceedings of the Russian Academy of DNA Genealogy; dostęp do tej publikacji:  http://aklyosov.home.comcast.net/~aklyosov/ ) oraz w niedawno powstałym półroczniku Advances in Anthropology:  http://www.scirp.org/journal/aa/ (vol 1 i 2). Podobne prace prowadzi rosyjska grupa Gentis Gentis i jej potal MolGen.

2) W ramach Polisch Project FTDNA między innymi grupą genetyczną R1a zajmują się dwaj Amerykanie małopolskiego pochodzenia, Lawrence Mayka, prowadzący Polish FamilyTree DNA Project:  http://www.familytreedna.com/public/polish/
oraz wspomagający go analityk Joseph Gwozdz: .http://www.gwozdz.org/PolishClades.html#PolishProject .

3) Natomiast ostatnio, od roku 2010, cenną inicjatywę i aktywność wykazał Łukasz Łapiński i jego międzynarodowy zespół, prowadząc międzynarodowy portal:
 “R1a1a and Subclades Y-DNA Project”, http://www.familytreedna.com/public/R1a/default.aspx .

*  *  *  *  *

Haplogrupa R1a powstała w ojcowskim rodzie R1-M173, jak dowodzi A. Klosow, około 20000 lat temu, Stało sie to  albo w Azji Środkowej, gdzieś w pobliżu Gór Ałtaju albo, jak twierdzi wielu innych autorów, nieco później i bliżej nas, gdzieś na południe od Morza Kaspijskiego, gdzie znajdują się ślady jej ojcowskiej haplogrupy R1 i najstarszych potmków jej synowskich podgrup R1a i R1b.

Mapa obecnego rozmieszczenia w Europie i Azji populacji haplogrupy R1a1a z zaznaczeniem jej szczególnego zagęszczenia według  Underhill et al,  2009

Obecnie ród R1a, z podgrupami, zwłaszcza R1a1a1-M417 i młodszymi, występuje licznie w Azji Środkowej, np. w niektórych plemionachi Kirgizji do około 70%, i w Azji Południowej (Pakistan, Iran i Indie – po kilkanaście procent, ale to oznacza w Indiach około 150 milionów ludzi, a wśród kapłańskiej kasty braminów nawet 72%!). Licznie występuje także  w Europie Środkowej i Wschodniej. W Rosji i Ukrainie około 45-50%, na Słowacji – około 40%, w Czechach około 35% ludności;  dokładniej zob. w Wikipedii:  http://www.en.wikipedia.org/wiki/Haplogroup_R1a_(Y-DNA)
lub na portalu Eupedia: http://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml

W Polsce nastomiast ludności rodu R1a jest najwięcej spośród krajów Europy, bo ok. 55-57% społeczeństwa.
         Dlatego wymaga on tu szczególnej uwagi.

W ramach światowego programu pełnego testowania  "1000 Genomów" wykryto w 2011 roku kilka węzłowych mutacji SNP w genetycznym rodzie R1a. Ułatwiają one teraz budowanie poprawnego drzewa filogenetycznego, opracowanie geografii rozprzestrzenienia poszczególnych podgrup oraz kojarzenie ich obecności i migracji z wielkimi procesami historycznymi.

Oto aktualne drzewo filogenetyczne rodu R1a, opracowane przez Igora Rożanskiego.

Źródło: http://r1a.org/index.htm. Uwaga. Na drzewie rozróżniono czas wydzielenia się gałęzi ze wspólnego pnia
oraz czas wspólnego przodka żyjącej dziś populacji (kolorowe paski).

 

I.
Najstarsze rody R1a w Europie

a) Rody R1a, R1a1, R1a1a
         U pnia (korzenia) powyższego drzewa genealogicznego widzimy od lewej oznaczoną symbolem M198 mutację typu SNP (snip). Jednak najgłębszym korzeniem całego drzewa rodu R1a jest tu niewidoczny snip M420 (L62). Przypisuje się mu od kilkunastu do dwudziestu tysięcy lat istnienia. Przeszedł na wszystkich męskich potomków z tego rodu (około 250 milionów). Kolejnym, synowskim SNP jest SRY10831.2, który na drzewie filogenetycznym oznaczany jest jako R1a1. Wreszcie pojawia się trzeci, ów widoczny już na tym drzewie, snip M198 (i równoległy mu M17), oznaczany jako R1a1a. Datowany jest orientacyjnie na około 8-10 tysięcy lat temu. Te trzy najstarsze grupy, R1a, R1a1 i R1a1a, bez młodszej R1a1a1 z mutacją M417, są bardzo nieliczne w Azji i Europie.

I tu ciekawe zjawisko. Owe trzy pierwotne mutacje SNP ("snipy") i ich haplogrupy, bez późniejszych, młodszych mutacji, wykryto zasadniczo u mężczyzn w pasie od Azji Mniejszej, przez Bałkany (lub Półwysep Apeniński) ku Wyspom Brytyjskim. Ilustrują to następujące dwie mapy.
1) mapa rosyjska (I. Rożanski)

Trzy najstarsze reliktowe gałęzie drzewa R1a  w Europie,  zwane gałąź staroeuropejska  lub Old European branch   R1a* - M420, L62                  - pineski żółte. R1a1* - SRY10831.2                  - pineski czerwone. R1a1a* - M198                   -  pineski foletowe.

2) mapa polska (L. Łapiński)

Gałąź staroeuropejska tj. Old European branch w pełnym ujęciu, sugerującym region powstania rodu R1a (Mezopotamia?) i trasę migracji R1a*-M420, L62 - kolor niebieski R1a1*-SRY10831.2 - kolor żółty R1a1a*-M17, M198 - kolor brąz.

Źródło: http://www.familytreedna.com/public/R1a/default.aspx?section=results

         Praojcowie tego rodu dotarli tu z Bliskiego Wschodu (Mezopotamia?) najprawdopodobniej przez Azję Mniejszą i Bałkany. Dlaczego dziś są najliczniej głównie na Wyspach Brytyjskich? Na to mogą być dwa wyjaśnienia. Pierwsze - mogli do Europy przybyć w niewielkiej grupie łowców-zbieraczy, zainteresowani szczególnie mięsem mamutów, uchodzących na północ po zaniku wielkiego zlodowacenia około 12000 lat temu. Uczynili więc podobnie, jak ich dalecy krewni z haplogrupy /rodu/ Q, którego populacje, zainteresowane grubym zwierzem, migrowały od Ałtaju na północ Syberii, na wybrzeża morza Arktycznego (np. Czukczowie) i dalej na wschód, ku Kamczatce, by jeszcze w czasie trwania wielkiego zlodowacenia, około 13000 lat temu, przejść na Alaskę, a potem zaludnić obydwa kontynenty amerykańskie jako pierwsi ich mieszkańcy, Indianie amerykańscy, razem z nielicznymi populacjami haplogrupy C.

         Drugim wyjaśnieniem dla prawie wyjątkowej obecności najstarszych rodów haplogrupy R1a na Wyspach Brytyjskich może być to przypuszczenie, że ich główna populacja na kontynencie europejskim została wytępiona przez później napływające ludy, np. przez pierwszych rolników haplogrupy G (także J i E), a zwłaszcza przez uzbrojone w oręż z brązu populacje zachodnioeuropejskiego rodu R1b, przybyłego od Kaukazu (z archeologicznej kultury Maykop) do Europy, około 4800-4500 lat temu (czyli 2800-2500 przed Chr). Byli to zapewne twórcy kultury pucharów dzwonowatych. Ta okoliczność wyjaśnia najlepiej nieobecność gałęzi staroeuropejskiej (R1a*, R1a1* i R1a1a*) na kontynencie europejskim.

         Dlatego i w szczególnie interesującym nas regionie Dunajca nie znajdujemy przedstawicieli tych trzech staroeuropejskich grup genetycznego rodu R1a.

 

II.
Wielkie rody R1a1a1 pod mutacją M417

           Patrząc ponownie na powyższy diagram drzewa filogenetycznego, na jego pniu zauważamy zapewne autochtonną, europejską mutację M417 (czerwony punkt) określoną obecnie na drzewie jako R1a1a1, powstałą  około 6800 lat temu (4800 przed Chr.).

Przypuszczalne miejsca powstania mutacji w rodzie M417-R1a1a1 i ich migracje wg. Ł. Łapińskiego

 

       A. Mutacja L664
- północno-zachodni ród R1a1a1i ("dziesiętnicy")

         W czasie około 4200 lat przed Chr. w rodzie M417 u jednego mężczyzny powstała  mutacja L664, a ona zapoczątkowała ród zwany dziesiętnikami, gdyż w markerze DYS388 wyjątkowo ma 10 alleli. Określony jest na drzewie obecnie jako haplogrupa R1a1a1i.  Najstarsze populacje tej haplogrupy jednak wyginęły, skoro wspólny przodek obecnie żyjącej populacji żył dopiero około 2800 lat przed Chr. (zob. na mapie poniżej, pineski żółte). Ród ten, podobnie jak poprzednio omówione, znów rozprzestrzenił się prawie tylko  w północno-zachodniej Europie, o czym informuje poniższa mapka. Stąd i jego nazwa: "gałąź północno-zachodnia".

Gałąź północno-zachodnia R1a1a1i-L664 (z około 2800 przed Chr.) Pineski żółte - wspólny przodek z około 2800 przed Chr. Pineski modre - wspólny przodek z około 800 la przed Chr. Pineski fioletowe - wspólny przodek z około 500 lat przed Chr. (z mapy I. Rożanskiego)

         Ta północno-zachodnia haplogrupa, podobnie jak omówiona poprzednio staroeuropejska,  sięga nawet na północnoszkockie wyspy Orkady. A właśnie tam niedawno odkryto ośrodek starej i wielkiej kultury archeologicznej, z megalitami starszymi niż piramidy egipskie i dużym ośrodkiem świątynnym. Najstarsze z nich powstały około 3200 lat przed Chr. Tego rodzaju twórczość budowlana inspirowana były podobnymi na Bliskim Wschodzie. Jakim ówczesnym plemionom można by je przypisać? Na pewno nie owym rdzennie europejskim myśliwym-zbieraczom z haplogrupami I1 i I2, bo choć ta druga wtedy  zamieszkiwała już co najmniej Irlandię, to jednak nie mogłaby się inspirować podobnymi kulturami bliskowschodnimi. Nie było też wówczas w tym rejonie haplogrupy R1b. Takie więc obiekty i w owym czasie można przypisać  tylko przybyłym gdzieś od południowego wschodu  haplogrupom R1a, R1a1 i R1a1a oraz ich lokalnym potomkom.
         W rejonie Dunajca nie znajdujemy przedstawicieli tego pólnocno-zachodniego rodu.
 

B. Mutacja Z93
jako azjatycka hapologrupa R1a1a1h
i jej potomkowie z mutacjami L342.2 i L657

         Mutacja Z93 na drzewie genetycznym stanowi obecnie haplogrupę R1a1a1h. Powstała ona w rodzie z mutacją M417, zapewne gdzieś w Europie wschodniej, około 3500 lat przed Chr. Jest  to wielka populacja określana ogólnie jako azjatycka, bo rozprzestrzeniła się w Azji na przestrzeni wielkiego trójkąta: od Morza Kaspijskiego i Południowego Uralu  do Kirgizji na wschodzie i Indii na południu. Od początku musiała żyć niejako na uboczu pozostałej części M417, zapewne w rejonie andronowskiej kultury Sitashta (a grodem Arkaim w rejonie Południowego Uralu), skoro niezmieszana z innymi wcześniejszymi grupami tego rodu, rozproszyła się w Azji. W niektórych plemionach Kirgizji  liczebność tego rodu sięga 70% ludności, a w Indiach - około 16 %, czyli co najmniej 150 milionów.

         I co ciekawego - w górnej kaście hinduskich braminów liczebność tej mutacji sięga aż 72 %. Lud tej mutacji zdobył  te przywileje zapewne jako najeźdźcy. Głównie ten ród, Z93 i jego podgrupy,  zwłaszcza w Indiach i Iranie, występuje w starożytnych pismach pod nazwą Ariowie. Musiała ona do nich przylgnąć  jeszcze przed migracją na południe ku Indiom i Iranowi, która nastąpiła około połowy 2 tysiąclecia przed Chr., zapewne z terenu kultury andronowskiej (do tej nazwy "Ariowie" nawiązywali np. niemieccy rasiści, zmyślając mit rasy aryjskiej).

         Jednak Rosjanie z grupy Klosowa cały ród R1a, zwłaszcza z mutacją Z280, nazywają Ariami - zapewnie niesłusznie.

         Trzeba dodać, że z tej grupy aryjskiej Z93 wywodzi się też ród aszkenazyjskich żydów-lewitów, który rozprzestrzenił się zwłaszcza w pasie między Morzem Czarnym a Bałtyckim (ale Hitler o ich genetycznym pochodzeniu nie wiedział!).

Grupa żydów-lewitów wśród Słowian, z mutacjami Z93 i L342.2 stanowiącymi obecnie haplogrupę R1a1a1h

          Rosyjska mapa wskazuje przedstawicieli rodu Z93 w dwóch miejscowościach naszego regionu: w Bieczu i Mielcu.
 

 C. Mutacja Z283
 jako europejska haplogrupa R1a1a1g
i jej trzy wielkie podgrupy z mutacjami: 1) Z284, 2) Z280 i 3) M458

         Ten ród rozprzestrzeniony jest szeroko w Europie od Alp i Łaby po Ural, a także w Skandynawii południowo-zachodniej i stamtąd częściowo także na Wyspach Brytyjskich. Rodowi Z283 trzeba przypisać uformowanie i rozwój ważnego zespołu ("horyzontu") archeologicznych kultur ceramiki sznurowej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz  w południowej Skandynawii. Kultura ta zapoczątkowana została około 3200 lat przed Chr., a więc daleko wcześniej niż w Europie Zachodniej i Środkowej  pojawiała się kultura ceramiki dzwonowej, przypisywana zachodnioeuropejskim rodom R1b.
         Jak na poniższej mapie widzimy, teren starożytnego zespołu kultury ceramiki sznurowej pokrywa się z przestrzenią dzisiejszych ludów słowiańskich lub przynajmniej zagęszczeniem genetycznego rodu R1a. W zespole kultur ceramiki sznurowej już słynna M. Gimbutas upatrywała twórców języka praindoeuropejskiego. 

Horyzont kultury ceramiki sznurowej najlepiej kojarzy się z obecnością populacji rodu R1a - Z283 w III tysiącleciu przed Chr.

       Mniej więcej wtedy, około 3200 lat przed Chr., ród Z283 podzielił się pod względem geograficznym, ale i pod względem genetycznym, według trzech zasadniczych mutacji: Z284, Z280 i M458 (zob. wyżej na drzewie filogenetycznym).

 

         1) Skandynawski ród Z284 (na drzewie jako R1a1a1g3)
         Ród ten z kontynentu wyemigrował na północ, do Skandynawii, albo tam się wyłonił w rodzie ojca-emigranta i stamtąd, zapewne w ramach ekspansji normańskiej, pojawił się na Wyspach Brytyjskich. Pod mutacją Z284 powstały kolejne synowskie mutacje: L448, Z287 i następne.  Ród ten jest kolejnym, drugim rodem północno-zachodnim.

         Nie ma go w regionie Dunajca, bo też i niewiele zostawił śladów na samym kontynencie europejskim. Na to wskazuje poniższa mapa.

Gałąź R1a1a1g3-Z284 skandynawska starsza, skandynawska młodsza (i brytyjska) wg. Łukasza Łapińskiego, na mapie Project R1a1 and Subclades

         Głównie w tym rodzie genealodzy chcą widzieć buszujących po Europie wczesnośredniowiecznych   rozbójników-rycerzy i wytrawnych żeglarzy, zwanych wikingami.
 

         2) Bałtosłowiański ród Z280 (na drzewie jako R1a1a1g2)

         Drugi, również wydzielony spod mutacji Z283, ród - to wielka grupa Z280, obecnie oznaczana na drzewie jako R1a1a1g2. Jest szeroko rozprzestrzeniona od Łaby w Europy Środkowej do Uralu na Wschodzie,  Ród ten bywa nazywany bałtosłowiańskim, gdyż w nim i na tym terenie kształtowały się kiedyś ludy pra słowiańskie i prabałtyjskie Językowo była to więc grupa jakby pośrednia między zespołem praindoeuropejskim a prasłowiańskim.
         Genealodzy, analizując mutacje STR i SNP, w tym wielkim rodzie dopatrują się wiele gałęzi, ale geograficznie niezbyt jasno rozgraniczonych. Do najwyraźniej rozgraniczonych i geograficznie zlokalizowanych należą cztery z nich.

         a) Gałęzie pomorskie, kaszubskie i pruskie, z mutacjami L365 i L366
         Pierwsza z nich ulokowała sie na zachód od Wisły. Wyróżniają się nią zwłaszcza Kaszubi (co bardzo wyraźnie ilustruje mapa I. Rozanskiego). Choć wyłoniła się ona spod mutacji Z280 dawno, bo blisko 3000 lat przed Chr., związana z własnym środowiskiem nie zdołała się rozprzestrzenić daleko poza region Pomorza.

Gałąź pomorsko-kaszubska Na mapie można dostrzec jakby ślady szlaku bursztynowego lub nawet trzech takich szlaków. Kaszubska populacja L365 wykazywała na nim, jak widać, specjalną aktywność (z mapy www.semargl).

         Trzech ludzi grupy L365 zidentyfikowano w naszym regionie, w miejscowościach: Łącko, Niedzica i Łapszanka.

         Natomiast rozmieszczona na wschód od Dolnej Wisły grupa pruska, w której niektórzy legitymują się mutacją L366, jest mniej liczna i nie ma przedstawicieli w naszym regionie.

         b) gałęzie północno i wschodniosłowiańskie

         Kilka gałęzi północnych i wschodnich rozprzestrzenia się pomiędzy Bałtykiem a Uralem, dość rzadko, może z powodu braku bardziej intensywnego testowania. Niektóre ich populacje żyją jakby zanurzone w populacjach północnowschodniej haplogrupy uralskiej i ugrofińskiej N1a3 i zapewne uczestniczyły kiedyś, przed tysiącami lat, w genezie Bałtów.
         A rejonie Dunajca testy Y-DNA dotąd nie ujawniły przedstawicieli tych gałęzi.

         c) Trzy gałęzie karpackie
         c-1)Gałąź Karpacka I (oznaczona w Polish Project jako Typ D).

Gałąź  Karpacka I jako część gałęzi karpacko-bałtyckiej (na mapie I. Rożanskiego)

         W rejonie Dunajca testowano dotąd sześć osób tej gałęzi, w miejscowościach: Tarnów, Mielec, Jabłonica i Moszczenica koło Biecza, Ciche k. Białego Dunajca i Ludomirova na Słowacji.

         c-2) Gałąź Karpacka II (zwana u Rosjan Zachodnioeurazyjska, a w Polish Project jako Typ B).
          Jest to wielka grupa rozprzestrzeniona głównie w Europie Środkowej i Rosji. Zauważalny jest jej brak na Ukrainie i Białorusi (przysłowiowy "rejon Prypeci"), a więc tam, gdzie niektórzy dzisiejsi archeolodzy upatrują kolebki wszystkich Słowian i to dopiero około V wieku po Chr., jak widzimy - niesłusznie.

Szerokie rozprzestrzenienie gałęzi Z280, Karpackiej II (z map R1a1a and Subclades) (kolory figurek są tylko informacjami źródłowymi danych)

         W rejonie Dunajca testowano dotąd siedem osób tej grupy, w miejscowościach: Róża w pow. Dębica, Tarnów, Łazy Biegonickie (Nowy Sącz), Gorlice, Trybsz, Białka i Frankova na Spiszu.

         c-3) Gałąź Karpacka III z cechą DYS452=28 lub nadto mutacją P278.2 (w Polish Project - oznaczona jako Typ F i H).
         Gałąź ta (oprócz nieszczęsnego autora) wyróżnia się nazwiskami słynnych rodów: kosmonauty Gagarina, cara rosyjskiego Wasyla Szujskiego (skrzywdzonego niestety przez wojska polskie i zmarłego w polskiej niewoli w roku 1612) oraz ukraińskiego rodu szlacheckiego Sienkiewiczów. Istnieją też jakieś genetyczne, historyczne i nazewnicze związki tego rodu z węgierskimi Jasami i słynnym w starożytności podkaukaskim ludem Alanów (= 'Ariów').

Gałąź Karpacka III z map www.semargl.me

         W rejonie Dunajca zidentyfikowano pięciu przedstawicieli tej gałęzi, w miejscowościach:
Bartne koło Gorlic,  Bystrzyca koło Dębicy, Łukowica koło Podegrodzia (2 osoby) i Matiaszowce na słowackim Spiszu.
 

         3) Środkowoeuropejski ród M458 (na drzewie jako R1a1a1g1)
           i zachodniosłowiański ród L260 (na drzewie jako R1a1a1g1b)

         a) Z mutacją M458 (jako
         Wielki i ważny dla dziejów Słowiańszczyzny środkowoeuropejski ród z mutacją M458  wydzielił się spod ojcowskiej mutacji Z280 około 3000 lat przed Chr. Jednak najbliższy wspólny przodek obecnie żyjących populacji datowany jest na około 800 przed Chr. Rozprzestrzenił się głównie w Europie Środkowej od Alp i Łaby do Ukrainy, Białorusi i częściowo Rosji. Mapa wskazuje na regiony jego szczególnej koncentracji. I tu znów brak zagęszczenia w rejonie górnego Dniepru i Prypeci.

Gałąź środkowo -europejska, z mutacją M458 pod mutacją Z280 (z map  I. Rożańskiego) Kolory wyróżniają dwie podgałęzie

         W rejonie Dunajca zidentyfikowano dotąd  pięciu mieszkańców z tej gałęzi, w miejscowościach:
Góra Królewska koło Dębicy, Gwoździec, Rzepiska na Spiszu i Bartoszovce koło Badejova na Słowacji.

         b) Z mutacją L260
         Drugi zachodniosłowiański ród, z mutacją L260, choć od ojcowskiej M458 oddzielił się około 2200 lat przed Chr., zaczął się rozwijać dopiero od około 700 lat przed Chr. Jest więc nieco młodszy od poprzedniego. Koncentruje się on głównie w Polsce, Czechach i na Połabiu. Zauważa się jego brak na wschód od Polski.

Gałąź zachodniosłowiańska z mutacjami M458 i L260 pod mutacją Z280 (z map  I. Rożańskiego)

         W rejonie Dunajca testowano dotąd około dwanaście osób z tej gałęzi, w miejscowościach:
Radgoszcz i Nowa Jastrząbka w pow. tarnowskim, Nagoszyn w pow. dębickim, Borzęcin Górny w pow. Brzeskim, Kamienica Górna w rejonie Pilzna, Jaworki, Białka na Spiszu, Nowa Biała, Osturnia, Podoliniec, Lendak i Rokitów na Słowacji.

 

      III.
Testowani z rodu R1a, lecz nieprzypisani do jego gałęzi.

         Ze względu na ograniczone testowanie mutacji SNP i STR nie udało się przypisać ośmiu osób z naszego regionu z rodu R1a do konkretnej gałęzi.

         Pochodzą one z następujących miejscowości: Połaniec, Czermin, Niwiska, Dębica, Tarnów, Zawada Uszewska, Brzozowa i Przysieki.

 

 IV.
Dodatkowe dane z polskiego i słowackiego Spisza
oraz słowackich Karpat

1) Polski Spisz i Slovensky Spiś (z map: Zamagurie Region DNA Project FTDNA)

Na Polskim Spiszu spotykamy się obecnie chyba z największym w całej Eurazji zagęszczeniem haplogrupy R1a1a1, bowiem wynosi tu ono aż 73% (odnośna mapa obejmuje 1600 km²).

	POLSKI SPISZ (zob.) I1 - 1:  Falsztyn I2a - 1:  Rzepiska I2b1 - 4:  Nowy Targ, Nowa Biała, Groń, Jurgów J2 - 2:  Maniowy, Żdżar R1b1b2 - 2:  Dursztyn, Łapsze Niżne R1a1a1 - 23 (73% ludności):  Cz. Dunajec, N. Biała (3), Trybsz, Białka Tatrzańska (4), Czarna Góra, Łapszanka, Rzepisko, Łapsze Niżne, Frydman (3), Krośnica, Niedzica (5), Zalesie
	SLOVENSKY SPIŚ (zob.)   I2a - 1:  Velka Frankova J1 - 1:  Vyźne Ruźbachy J2 - 3:  Spiśske Matiaśovce, Osturna, Havka N  - 3:  Velka Frankova (2), Hag R1b1b2 - 1:  Slovenska Ves R1a1a1 - 4 (31%):  Velka Frankova, Spiśske Matiaśovce, Lendak, Kriźova Ves

 

2) Karpato-Rusini, w tym Łemkowie (mapa: Carpatho-Rusyn DNA Project FTDNA)

Kolor   XXX I2: Rostoka Mała, Banica, Świątkowa Wielka, Jakubany, Niźna Pisana J2b2: Velky Sulin Kolor   XXX N1: Śariśske Jastrabie Kolor   XXX E1b1b1a2 (23%): Folusz, Kobylanka, Lipowiec, Cabiny, Radwań (2) Kolor   XXX R1b1b2: Jarabina, Andrejova R1a1a1 (40%): Kotów, Moszczenica, Bartne, Huta Wysowska,  Rostajne, Ladomirova, Svidnik, Hrabovcik, Radvań

 Na powyższych dwóch mapkach niektóre haplotypy R1a1a1 są już uwględnione na poprzednich mapkach. Ich ogólna liczba daje jakieś wyobrażenie o procentowym udziale tego rodu w całości społeczeństwa.
      Włączone do słowackich projektów FTDNA testowania, dośc ograniczone, przeważnie nie są wystarczające, aby ich haplotypy przypisać do konkretnych gałęzi.

*  *   *   *   *

W sumie wydaje się, że osadnictwo terenu górskiego w rejonie Tatr i na wschód od nich  nadaje pewną, niewielką specyfikę ludności rejonu Dunaca. Na polskim Spiszu zauważa się np. zaskakująco podwyższony procent  rodu R1a (może najwyższy w Europie), wbrew rzekomo intensywnej kolonizacji niemieckości w średniowieczu w nowotarszczyźnie i na Spiszu, zakodowanej w nazwach wielu  miejscowości.

Druga specyfika tego górskiego regionu to nieco wyższy procent osadników haplogrupy bałkańskiej  E-V13, co może świadczyć o częściowo bałkańskim źródle migracji ludności wołoskiej i łemkowskiej, potwierdzonym badaniami matczynych  genów mtDNA.  Dokładniejsze badania ludności góralskiej i wołoskiej (np. Ochotnica) mogłyby dokładniej odslonić charakter ich interesujących odrębności kulturowych: czy za nimi nie kryją się także jakieś częściowe odrębności genetyczne.

Trzecia specyfika rejonu karpackiego to zjawisko jakiegoś większego zagęszczenia liczby gałęzi rodu R1a na omawianym terenie w porównaniu z innymi regionami Europy środkowej i Wschodniej. Może to świadczyć o nieco większej starodawności osadnictwa tej grupy w rejonie Dunajca.  Dlatego rosyjscy genealodzy genetyczni, wbrew niektórym kierunkom w polskiej archeologii, nie w Rosji, ale właśnie w rejonie Karpat upatrują regionu, z którego dokonała się ekspansja wielu gałęzi rodu R1a w Europie, m.in. ku Ukrainie i Rosji

 

V. Język rodu R1a.

Znaczenie tego rodu dla cywilizacji

 

         Języki indoeuropejskie.

         Odkąd w 1786 r. W. Jones stwierdził wielkie podobieństwo języka hinduskiego sanskrytu i większości języków europejskich i że muszą wszystkie one pochodzić z jednego źródła, a F. Bopp w 1816 odtworzył niektóre szczegóły gramatyki owego prajęzyka indoeuropejskiego, językoznawcy nie przestają aż do dziś głowi się na temat miejsca i czasu powstania tego języka i sposobu jego rozprzestrzenienia się. Opracowano co najmniej kilkanaście teorii, z nich niektóre nadal są żywo dyskutowane.

         Klasyczna indoeuropeistyka wskazywała ojczyznę wspólnego języka praindoeuropejskiego przeważnie na stepach nadczarnomorskich, a koniec tej wspólnoty na trzecie tysiąclecie przed Chr. Około roku 2000 przed Chr. miał sie zacząć jej rozpad, połączony z geograficznym rozprzestrzenianiem się i dalszym różnicowaniem jego dialektów.

         Ostatnio wielu autorów upatruje tej ojczyzny wspólnoty języka praindoeuropejskiego na Bliskim Wschodzie, lub w Anatolii (w dzisiejszej Turcji), na Bałkanach albo wreszcie w basenie Dunaju. Natomiast czas tego rozpadu przesuwają dość daleko do tyłu, do szóstego czy ósmego tysiąclecia przed Chr. Poszukiwania nadal trwają.

         Ale oto mamy teraz genealogię genetyczną.

         Dopiero ona natknęła się na element, który kiedyś ściśle łączył co najmniej piątą część ludności półwyspu Indyjskiego i Iranu z ludnością znacznej części Europy. Jest to ród, wyróżniający się wspólnymi mutacjami SNP w Y-DNA w haplogrupie R1a1a1 – M420, SRY10831.2, M198 i M417. Ten ostatni snip istniał już około 4500 lat przed Chr.

         Ród, który powstał od owego przodka z mutacją M417, zapewne wówczas niewielki, musiał wnet potem  rozpaść się i rozejść. Jedna część została w Europie, i w niej doszło u jednego mężczyzny do mutacji Z283. Jego potomkowie zdominowali liczebnie całą rodową populację. Druga część migrowała w kierunku Azji, za Morze Kaspijskie.  Zapewne w trakcie tego migrowania u jednego z jej mężczyzn doszło do mutacji Z93 i powstania haplogrupy R1a1a1h.Wspólny przodek europejskiego  Z283, i azjatyckiego Z93 żył około 3500 lat przed Chr.; do rozejścia więc musiało dojść po tym czasie.

         Potomstwo mężczyzny z mutacją Z93 również zdominowało  liczebnie całą rodzinną populację, rozrosło się i rozprzestrzeniło w kierunku Kirgizji, Iranu i Indii. Grupa południowa, indo-irańska,  gdzieś po drodze (Arkaim, Sintastha, Andronovo, dolina Amu-Darii?) wytworzyła wysoką kulturę materialną i duchową i z jej elementami wkroczyła najpierw do Indii, a nieco później do Iranu. W Indiach zawładnęła zwłaszcza kultem religijnym, tworząc tam, około roku tysięcznego przed Chr., słynne święte teksty (hymny) pod nazwą Wedy (=Wiedza). W najwyższej kaście kapłańskiej braminów liczebność europejskich "najeźdźców" sięga 72 procent. Podobnie bywa do dziś we władzach politycznych  Indii, co niekiedy staje się przyczyną sporów politycznych, a nawet krwawych zajść.

         Podobne sukcesy osiągnęła na Wyżynie Irańskiej inna grupa rodu R1a1a1h. Jej tamtejszym dobrem jest nie tylko staroperski język z grupy indoeuropejskiej i jego nowoirańskie dialekty, ale także święte księgi Awesty.

Mapa rozprzestrzenienia się  południowo-wschodniej gałęzi rodu R1a1a1h-Z93 (tzw. gałąź azjatycka)   Mapa wskazuje na tych, których zasługą jest przeniesienie aryjskich  języków indoeuropejskich do Indii i Iranu. Pineski karmazynowe - z około 3500 lat przed Chr. Pineski fioletowe - z około 2400 lat przed Chr. Pineski zielone - z około 700 r. AD, grupa kirgiska Żródło: mapy I.Rożanskiego, marzec 2012: http://www.r1a.org/3.htm#top

         Zarówno księgi Wedy, jak i Awesty sławią czyny i szlachetność ludu i wojowników Ariów. "Aria" ma znaczyć 'szlachetny'. Ten dumny lud mógł sam sobie nadać tę nazwę, dla odróżnienia od innych, "mniej szlachetnych" i bardziej barbarzyńskich populacji rodu R1a1a1g. Sam Dariusz, słynny władca Persji (proto-Iranu) w VI w. przed Chr., pisał o sobie "Ja, D'ariusz, syn Arii".  Imię "Dariusz" też nosi w sobie etnonim "Aria". Etniczna nazwa "Iran", podobnie jak "Alan", jest odpowiednikiem etnonimu "Aria-n".

         Nie ma jednak racji A. Klosow, który często pisze, że nazwa "Aria" i "Ariowie" była pierwotną nazwą wszystkich populacji z rodu R1a1a1, i to już co najmniej na Rosyjskiej Równinie. Nie mają też racji dawni niemieccy rasiści, którzy całą indoeuropejską wspólnotę językową nazywali  ario-germańską, przy równoczesnej sugestii, że owi Ariowie to właśnie proto-Germanie.

         Język słowiański.
         Języki słowiańskie należą do tej samej grupy języków indoeuropejskich, co indyjskie i irańskie, a jest to zarazem kolejnym potwierdzeniem ich wspólnoty językowej w ramach jednego rodu pierwotnego R1a. Są to mianowicie języki grupy satemowej, w której pierwotnie zmiękczone spółgłoski k', g', g'h przeszły w spiranty ś, sz, s, podczas gdy w grupie kentumowej uległy one tylko stwardnieniu w k, g, gh.  Rozłąka satemowych dialektów aryjskich, czyli indo-irańskich rodu Z93 oraz podobnych dialektów rodu Z283 dało szansę rozwoju samodzielnego języka prabałtosłowiańskiego i później prasłowiańskiego. Jego ewolucja na terenach Europy Wschodniej nie była stymulowana obcymi wpływami, dlatego przebiegała bardzo powoli, sprzyjając jedności tego dialektu aż do późnej starożytności.

         Autorzy i dyskutanci w genezie etnosu słowiańskiego szczególną rolę przypisują grupie środkowoeuropejskiej (M458) i zachodnioslowiańskiej (L260), zarazem  jakby odmawiając tej roli grupom północno-zachodnim, L664 i Z284, które uczestniczyły w genezie języków germańskich, oraz pomijając rolę wielkiej grupy Z280. Zupełnie niesłusznie. Przecież wszystkie te grupy pochodzą z jednego rodu, a języki tworzą się, są użytkowane i przekazywane przede wszystkim w rodzie. Wszystkie te grupy musiały więc być językowo najpierw praindoeuropejskie-satemowe, a potem prasłowiańskie, mimo że niektóre z nich, mniejszościowe, zanurzone w obcych większościowych grupach językowych, zatraciły swoją kulturową osobowość. I tak musiało się stać z grupami północno-zachodnimi.

         (Tu, niestety zachodzi ostry konflikt z niektórymi środowiskami archeologów, które mając zwyczaj kojarzyć języki z niektórymi formami archeologicznych kultur materialnych, wyznaczają początek języka i etnosu słowiańskiego na około V wiek po Chr., zasadniczo w rejonie Górnego Dniepru i Prypeci).

         Języki germańskie.
         A co z językami skandynawskiego i północno-zachodniego rodu L664 oraz Z284? Otóż one, w spotkaniu z dialektami autochtonnego, staroeuropejskiego rodu I1 i I2 (o którym była mowa w I części artykułu), szczególnie zagęszczonego w północno-zachodnich rejonach Europy, wtopiły sie w niego i razem z nim dały podstawy genezy języków germańskich na terenie Północnych Niemiec i Skandynawii. Do tych grup później dołączył swój udział i ród italo-celtycki R1b z kultury halsztackiej, tworząc bardziej skomplikowaną genezę języków germańskich.

         Języki kentumowe ludów Europy Południowej i Zachodniej.
         Kusząca jest, ale nieprawdziwa, dość szeroko znana teoria A. Klosowa, że dzisiejszy zachodnioeuropejski lud R1b przybył do Europy z jakąś wersją języka prototureckiego lub sino-kaukaskiego i dopiero w pierwszym tysiącleciu przed Chr. uległ indoeuropeizacji pod wpływem języka już wcześniej zadomowionych w Europie rodów R1a.
         Otóż - po pierwsze, raczej nie ma dowodów na istnienie w Europie języków prototureckich czy sino-kaukaskich. Po drugie, rody R1a nie sięgały Europy Południowej lub Zachodniej, atlantyckiej; nie mogły więc wpływać na kształt języków choćby na Półwyspie Iberyjskim. Po trzecie, nie ma potrzeby odwoływać się do jakiegoś zjawiska masowego przekazywania języków wielkim i licznym populacjom R1b przez R1a; języki bowiem są formowane, użytkowane i przekazywane przede wszystkim wewnątrz rodów.
         Dlatego, zgodnie z oszczędnościową zasadą Ockhama, jak źródeł satemowych języków słowiańskiech i aryjskich (indo-irańskich) doszukujemy się w ojcowskim rodzie R1a (M420), tak źródeł kentumowych języków zachodnioeuropejskich musimy szukać w ich ojcowskim rodzie R1b (M343). Te zaś dwa rody i ich wersje językowe jednoczą się w rodzie R1 (M173), żyjącym ponad 20000 lat temu. W tym więc rodzie R1 (M173), zapewne bliskowschodnim, musimy szukać początków prajęzyka indoeuropejskiego, nie zapominając zarazem o szczególnej roli synowskiego rodu R1a dla ciągłości, kształtu i rozwoju tego języka w Europie.

         Język naszego regionu.
         W omawianym regionie Dunajca bezapelacyjnie panuje tylko język rodu R1a, choć dotąd zidentyfikowano tu także kilkanaście osób z rodu R1b i po kilka osób z rodu I2a, J1 i J2a, E-V13, G2a i N1c. Wszystkie te grupy, od setek lub więcej lat zdominowane przez wielokrotnie liczniejszy lud R1a, w naturalny sposób zatraciły swoją identyczność językowa i etniczną, przyjmując zarazem tożsamość słowiańską jako swoją własną, rodową i posiadaną "od zawsze". I nie ma w tym pomyłki. Bowiem o naszych biologicznych związkach nie decyduje tylko jeden ojcowski chromosom Y. Łączą nas także matczyne mitochondria czyli linie genetyczne mtDNA, prowadzące innymi szlakami aż do pierwszej wspólnej matki, tzw. mitochondrialnej Ewy. Łączą nas także dziesiątki tysięcy genenów autosomalnych, rezydujących na pozostałych 22 chromosomach i decydujących o wszystkich cechach naszego organizmu.

         I w ten sposób, wymieniając się od stu i tysiącleci genami między sobą, jesteśmy faktycznie jedną rodziną - najpierw polską, potem słowiańską i wreszcie ogólnoludzką.

         Postscriptum.

         Genealogia genetyczna w wielu dziedzinach naukowych, np.: historii, archeologii, antropologii czy językoznawstwa okazuje swoją niezwykłą przydatność do odpowiedzi na rozmaite niejako odwieczne pytania.
         Właśnie aktualnie, od grudnia 2011, trwa w laboratoriach przy uniwersytecie w Arizonie i Houston (USA) głębokie testowanie Y-DNA niektórych afrykańskich linii rodowych, dotąd uważanych za bardzo odległe genetycznie od siebie wzajemnie i od całej pozaafrykańskiej ludzkości. Pierwsze wyniki okazały się nadzwyczaj korzystne. Upoważniły one światową organizacje genetyków (ISOGG) do opublikowania 4 marca tego roku nowego genetycznego drzewa genealogicznego ludzkości. Wiąże ono wszystkich żyjących obecnie ludzi ze sobą i z tzw. chromosomalnym Adamem jako głową, zob.:
http://www.isogg.org/tree/ISOGG_YDNATreeTrunk.html
oraz  http://ytree.ftdna.com/index.php?name=Draft ).
         Twórca darwinizmu na pewno byłby zaskoczony tym, że utraciło moc jego twierdzenie, iż ewolucja człowieka przechodziła różnymi „rękawami” i od rozmaitych gatunków archaicznych hominidów; dlatego niektóre rasy ludzkie dzisiejsze, w tym Aborygeni, Pigmeje, Buszmeni i Pigmeje, mają zupełnie inne, odrębne pochodzenie.  
         Ta teoria stała się nieaktualna.

         I co jeszcze w tym interesujące? To, że organizatorem i inwestorem tych badań naukowych w amerykańskich laboratoriach genetycznych w Arizonie i Houston jest grupka ludzi z rodu R1a (Z280),  mieszkających  - w rejonie Dunajca!

 

*      *     *      *      * 
 

III. Haplogrupy/rody/ mtDNA
1. Rody mtDNA w ogólności.

Dla pełnego obrazu należałoby jeszcze dodać wyniki badań DNA mitochondrialnego. W cywilizacji patriarchalnej, w której rody i plemiona tworzyły się wzdłuż męskich linni genealogicznych Y-DNA, linie matczyne (mtDNA) nie dają jasnego obrazu przynależności etnicznej. Ale mogą stanowić dodatkową informację niekiedy bardzo pomocną.

W Europie i w Polsce spotykamy mitochondrialne potomstwo haplogrupy N, która (jako córka afrykańskiej haplogrupy L3) powstała zapewne na Półwyspie Arabskim po wyjściu ludności z Afryki i dała początek większości Europejczyków, podobnie jak jej genetyczna “siostra”, haplogrupa M, która dała początek większości Azjatów i autochtonnych Amerykanów.

Haplogrupy /rody/ mitochondrialne w świecie. Mapa FtDNA   Haplogrupa N i jej podgrupy w Europie. Haplogrupa M i jej podgrupy w Azji, Australii i Ameryce

Drzewo genealogiczne haplogrup/rodów mitochondrialnych w Europie według Eupedii:
       http://www.eupedia.com/europe/european_haplogroups_timeline.shtml

 

2. Rody mtDNA w rejonie Dunajca i przyległych okolicach
Podstawowe dane lokalizacji - z map PolishProject FtDNA (niżej tablica, kolumna 1 i 2)
 i amerykańsko-słowackich: Spisz Polski, Spisz Słowacki i Karpato-Rusini (kolumna 3, 4 i 5)

Głównych haplogrup /rodów/ mtDNA zidentyfikowano w świecie około czterdześci. Z nich w rejonie Dunajca, Popradu i Białej spotykamy osiem, a nadto na Spiszu i wśród Karpato-Rusinów - kolejne trzy.
       Razem mamy 11 haplogrup mtDNA od blisko 80 osób. 

Haplogrupy mtDNA Rejon Dunajca na tej mapie   H      H - 8 HW   HV - 1  V      V - 1   T     T - 7  J      J - 1  U     U - 3  W    W - 2  X     X - 1 RO - 0 K - 0 N - 0 Razem - 24

Haplogruopy mtDNA Polski Spisz tu bez mapy H - 10 HV - 0 V - 0 T - 4 J - 0 U - 6 W - 0 X - 0 RO - 1 K - 0 N - 0 Razem - 21

Haplogrupy mtDNA Slovensky Spiś tu bez mapy H - 7 HV - 0 V - 0 T - 1 J - 3 U - 3 W - 0 X - 2 RO - 0 K - 1 N - 0 Razem 17

Haplogrupy mtDNA Karpato- -Rusini tu bez mapy H - 4 HV - 0 V - 0 T - 3 J - 1 U - 4 W - 1 X - 1 RO - 0 K - 0 N - 1 Razem - 15

Szczegółowa analiza obejmie tylko dane mapy samego rejonu Dunajca.

1) Bezpośrednią “córką genetyczną" haplogrupy N jest haplogrupa W .  Ta linia dotarła do Europy niezbyt licznie i zapewne z Azji Zachodniej, gdzie bywa w znacznym zagęszczeniu i gdzie zapewne powstała około 29000 lat temu. Znajdujemy tu ich przedstawicielki w dwóch miejscowościach: Toporec na Spiszu i Mały Sulin nad Popradem.

2) Drugą “córką” haplogrupy N jest haplogrupa X.  X powstała około 44000 lat temu, w Europie jest niezbyt liczna i jest to jedyna grupa, która znalazła się i wśród rdzennych Amerykanów przy męskich hg. C i Q w Y-DNA, które tam się pojawiły około 15000 lat temu, przeszedłszy z Azji przez Kamczatkę, Zatokę Beringa i Alaskę. Haplogrupę X spotykamy i w Nowym Sączu (jedna osoba).

3) Bardo zasłużoną i sędziwą  w Europie haplogrupą jest “wnuczka genetyczna” haplogrupy N - haplogrupa U. Towarzyszyła ona  bowiem najdawniejszej ludności męskiej - w okresie przedlodowcowym, zapewne wśród męskich populacji haplogrup IJ lub I. Spotykamy ją w archeologicznych szczątkach z górnego paleolitu z czasów przedlodowcowych. Haplogrupa U3, powstała około 40000 lat temu, bardzo rzadka w Europie, najliczniej występuje w rejonie Kaukazu (około 6%), a nadto u plemion romskich Litwy, Polski i Hiszpanii (do 45%). Haplogrupa U4, powstała około 21000 lat temu, występuje częściej, rozrzucona po Europie. Haplogrupa U5, powstała 36000 lat temu, koncentruje się przede wszystkim w północnej Skandynawii i Finlandii w populacjach Saamów. Trzykrotnie spotykamy  haplogrupę U  i w naszych miejscowościach: Jasienna (U3), Lubicke Kupele (U4) i Litmanova (U5).

4) Kolejną jakby “prawnuczkę” haplogrupy N na naszym terenie widzimy haplogrupę HV. Najliczniej występuje na Bliskim Wschodzie, w rejonie Kaukazu i Antolii (Turcja). Liczy sobie około 17000 lat. Pojawiła się ona i w Łukowicy, świadcząc zapewne o trasie migracji dawnych plemion z Bliskiego Wschodu ku Europie Środkowej.

5) Genetyka zidentyfikowała także kilka jakby praprawnuczek haplogrupy N. Jest nią najpierw haplogrupa T, zwłaszcza T2, której powstanie ustalono na 18000 lat.  Przybycie haplogrupy T2 genetyka kojarzy z przybyciem do Europy neolitycznego rolnictwa z rejonu tzw. Żyznego Półksiężyca, gdzie ta haplogrupa i zaczątki rolnictwa powstały. U nas haplogrupę T znajdujemy w dwóch miejscowościach: Toporec i Wierchomla.

6) Drugą ”praprawnuczką” jest mitochondrialna haplogrupa V. Czas powstania tej haplogrupy obliczono na 14000 lat. Była ona towarzyszką mezolitycznych myśliwych-zbieraczy. Najwieksze jej zagęszczenie dostrzeżono wśród północnoskandynawskich Saami. Jedną jej przedstawicielkę zidentyfikowano w Tarnowie.

7) Wreszcie osiem osób z naszej dwudziestki mitochondrialnej to posiadacze/posiadaczki ważnej i wielkiej w Europie haplogrupy H. Należy też do najmłodszego pokolenia, czyli “praprawnuczek” haplogrupy N. Powstała ona 18000 lat temu w rejonie Jordanii na Bliskim Wschodzie.

Drzewo genealogiczne  mitochondrialnej haplogrupy H i jej podgrup (ze wskazaniem mutacji HVR)   Według pracy zespołu U.Roostalu wraz zespołem z Estonii i Rosji:  Pochodzenie i ekspansja haplogrupy H, 2007   (w j. angielskim)

Stanowi ona średnio około 40% wszystkich Europejczyków, w tym i Polaków. Mitochondrialna haplogrupa H i jej podgrupy są uważane za towarzyszki dwóch wielkich europejskich haplogrup męskich Y-DNA: R1a1a1, R1b1b2 i ich podgrup, które zostały omówione wyżej. Widocznie też były ich towarzyszkami już w trakcie migracji z Azji przez Bliski Wschód i Bałkany do Europy. W naszym rejonie przedstawicielki haplogrupy H (np. H, H1e, H10, H14a) zidentyfikowano w miejscowościach: Łącko, Łukowica, Stronie, Gorlice, Wójtowa, Szynwałd, Tarnów i Radłów.
 

 Adres: xStanisław Pietrzak, Tropie 6, 33-316 Rożnów

Kreacjonizm ewolucjonistyczny   The evolutionistic creationism