I.

Niespodziewany wynik genetycznych badań starożytnych ludzi
kultury Fatjanowo w Rosji i odkrycie w niej ojcowskiego
 rodu o symbolu R1a-Z93, czyli praindoeuropejskiego,
 aryjskiego, tj. indo-irańskich Ariów, pochodzących
z południowo-wschodniej Polski, głównie 
 w dorzeczach górnej Wisły i Sanu!

W roku 2020 estońska i międzynarodowa grupa naukowców, w tym genetyków, L. Saag i zesp., ogłosili długo oczekiwaną pracę na temat kultury Fatjanowo w Rosji w III tysiącleciu przed Chr. Przebadano 30 indywidualnych pochówków w dorzeczy Górnej i środkowej Wołgi z lat 2900-2050 calBC (tj. przed Chr.), w tym trzy pochówki myśliwych-zbieraczy z epoki kamiennej z lat 10,800 do 4250 przed Chr., a 26 pochówków rolników z epoki brązu z kultury Fatjanowo, z archeologicznego  horyzontu kultury ceramiki sznurowej. Zauważono jednak, że owi rolnicy nie mieli pochodzeniowego związku z wcześniejszymi populacjami miejscowych myśliwych-zbieraczy. Podobni są natomiast do innych grup kultury ceramiki sznurowej w Europie, wykazujących genetyczne składniki ludzi stepowych i wczesnych rolników europejskich. A jeśli tak, to zapewne pochodzą gdzieś z pobliża dzisiejszej Ukrainy ("near modern-day Ukraine").
To pobliże Ukrainy wstępnie możemy sobie wyobrazić i zlokalizować w rejonie Karpat lub polskiego Podkarpacia.

Oto główne stanowiska archeologiczne protoaryjskiej kultury Fatjanowo w Rosji
oraz "blisko Ukrainy" teren wczesnej kultury rolniczej, "early farmers",
z której ta kultura w części wyrosła

Niektóre analizy genetyczne dokładniej określają to miejsce przebywania stepowo-rolniczej grupy kultury ceramiki sznurowej (dalej skrót ang. CWC). Była to centralna czyli środkowoeuropejska grupa kultury sznurowej, Central-CWC. A taka była blisko Ukrainy, bo w południowo-wschodniej Polsce (czemu bliżej przypatrzymy się niżej, omawiając badania Linderholm). Właśnie tę grupę central-CWC wskazują rozmaite analizy. Oto pierwsza z nich - analiza domieszek w autosomalnym DNA , Admixture-k9.

Analiza Admixture k9
komponentów autosomalnego DNA populacji porównawczych
wskazuje na pochodzenie Fatjanowców z CWC Europy Środkowej, z południowo-wschodniej Polski
(zob. na dole grafiku)

Analiza komponentów autosomalnego DNA populacji Fatjanowo i populacji porównawczych . pozwala widzieć ich bliskie lub dalsze podobieństwa, oznaczające powinowactwa lub pokrewieństwa, - dla wskazania jej pochodzenia.     . Wbrew wróżbom. iż Fatjanowo  znajdzie się w grupie populacji rosyjskich, zwłaszcza w nadwołżańskiej Yamnaya-Samara (kolor różowy), jednak widzimy iż             ... Fatjanowo tu w grupie środkowo-wschodniej Europy! kol. pomarańczowy. Oto jego komponenty - WHG - myśliwi, to   kolor niebieski - zachodniosyberyjski   kolor żółty; - kaukaski, to kolor   oliwkowy i brąz; - wczesnych rolników,   to kolor zielony. (brak go w yamnaya!)

(źródło: Saag et al., 2020)

Analiza domieszek, Admixture, wskazuje,  na to, iż kultura Fatjanowo pochodzi z Central-CWC, a to oznacza przede wszystkim Polskę Południowo-Wschodnią. Wiemy o tym dokładnie m.in. z pracy Linderholm i zesp. 2020, która niżej, w rozdz.VII, będzie relacjonowana. Potwierdzeniem są także niżej prezentowane analizy, oraz porównywanie DNA indywidualnych próbek Fatjanowa i SE Polski.

To samo, co analiza Admixture-k9, i również wyraźnie, stwierdza tzw. statystyka f3. Daje ona odpowiedź na pytanie: do której populacji jest najbardziej podobna kultura Fatjanowo w jej stosunku do wyznaczonej grupy starożytnych populacji. Odpowiedź (na poniższym obrazie - D) brzmi: Central-CWC.

Analiza f3-starożytne
Fatjanowo i Central-CWC układają pokrewne populacje starożytne prawie dokładnie na linii ukośnej

Rysunek fig.3-D (po prawej na dole) pokazuje tożsamość Fatjanwo i CeCWC.

Taki sam wynik wykazuje statystyka f3 dająca odpowiedź na pytanie: do której populacji jest najbardziej podobna kultura Fatjanowo w jej stosunku do wyznaczonej grupy dzisiejszych populacji. Odpowiedź (na obrazie d) brzmi: Central-CWC.

Analiza f3-współczesne
Fatjanowo i CentralCWC układają pokrewne sobie populacje nowożytne dokładnie na linii ukośnej

Wykres na dole po prawej, d, wskazuje doskonałą tożsamość Fatjanowo i CeCWC.

Także badania archeologiczne zgodnie z programami analiz genetycznych DNA umieszczały lub umieściły praojczyznę Fatjanowców w Polsce, mimo że niektóre wcześniejsze publikacje archeologiczne, z których cytuje L Saag,  wskazywały pochodzenie z górnego czy środkowego Podnieprza (temu sprzyjała bliskość geograficzna i trendy polityczne!), nowsi autorzy podkreślają pochodzenie z poza rosyjskiego zachodu albo południowego zachodu (Krywalcewicz 2007). Machnik już w 1966 r. szczególnie podkreślał podkarpackie źródła synkretyckiej kultury środkowodnieprzańskiej (Machnik 1966).

Pozytywne i nowsze wyniki badań archeologicznych wykorzystali Nordqvist i Heyd (2020 r.), nakreślając trajektorię migracji przyszłych Fatjanowców z pontyjsko-kaspijskiego Stepu do Rosji właśnie przez południowo-wschodnią Polskę,  jak na poniższej mapce.

W tej migracji towarzyszyła im zarazem zapewne ta osobna grupa CWC, która osiedliła się w rejonie wschodniego Bałtyku, zapewne inicjując populację Bałtów (Bałtoslowian?). W drodze Fatjanowcy zatrzymali się na dłuższy czas w rejonie Górnej Wołgi i Górnego Dniepru, a stamtąd w grupach rodowych osiedlali się nad Górną i Środkową Wołgą (najwięcej w rejonie dzisiejszej Moskwy) i później w kulturze Bałanowo. Po wiekach, żyjąc w zmiennych formacjach kultury materialnej, ale w tym samym rodzie ojcowskim R1a-Z93, przemieszczają się na wschód za Ural, rozmieszczają w kulturze Sintasszta i Andronowo, a stamtąd, rozpraszając się w Azji Środkowej, w mniej licznych już grupach około 16. wieku przed Chr. jako Ariowie czyli użytkownicy dialektów języka aryjskiego, przeprawiają się w dorzecza Indusu i do Iranu, gdzie obejmują i spełniają trwającą do dziś przewodnią rolę kulturową i polityczną.
Podsumowanie na diagramie Admixture (wersja 2.)

"Фрагмент графика ADMIXTURE (k=9), где показано сходство фатьяновцев с представителями КШК Балтики, Польши и Центральной Европы" (cytat o Fatjanowcach w Genofond Rossijskoj Federacji 2020).

"Fragment grafiku (k=9), gdzie pokazano bliskie podobieństtwo Fatjanowców z przedstawicielami kultury ceramiki
sznurowej Bałtyki, Polski i Europy Środkowej" (zob. Genofond Rosyjskiej Federacji 2020). Była to wczesna
migracja Proto-Ariów, w przyszłości indo-irańskich, z rodu R1a-Z93, z małej ojczyzny Praindo-
europejczyków. Ludzie kultury Fatyanovo na swoją daleką południowo-
azjatycką migrację zabrali z sobą, jak wskazuje ten diagram,
komponenty DNA z grup bałtyckiej, polskiej
i centralnej (tj. znad Wisły i Sanu) KCSz. 
 

*     *     * 

To, że północne przedpola Karpat  w dorzeczach  Górnej  Wisły i Sanu
są ojczyzną dla indo-irańskich Ariów i europejskich Bałtów,
skłania do poszukiwania, czy nie są one także ojczyzną
 dla innych ludów słowiańskich Europy Środkowo
-Wschodniej oraz  pokrewnych genetycznie
 niesłowiańskich ludów Europy
 Zachodniej. Właśnie tak!

II.

Języki praindoeuropejskie i poszukiwania małej ojczyzny Praindoeuropejczyków na północnych przedpolach Karpat

Jakieś dwieście czterdzieści lat temu angielski językoznawca, W. Jones, badając wspólne, już daleko wcześniej wskazywane przez chrześcijańskich misjonarzy podobieństwa języków Europy i Azji aż do Indii, doszedł do przekonania, że pochodzą one zapewne od jakiegoś pierwotnego języka wspólnego, uformowanego ostatecznie w jakiejś małej ojczyźnie. Wkrótce, na podstawie dzisiejszych języków dla tego prajęzyka sprzed pięciu tysięcy lat, opracowano wspólne słownictwo i gramatykę. Tak zaczęło się wielkie ponad dwustuletnie i bardzo już kosztowne poszukiwanie światowe tej ojczyzny, małej, w której owe języki mogły się ostatecznie ukształtować. Wreszcie niedawno, studiując genealogię genetyczną, doszedłem do przekonania, co zaraz w 2007 r. na portalu rodstvo.ru zostało zgłoszone, że mające wspólną nić językową i wspólną kiedyś ojczyznę, używające języków indoeuropejskich narody Europy i Azji, łączy jeszcze jedna, ale istotna nić - biologiczna: ojcowska haplogrupa R1a, obecna tak w Europie, zwłaszcza wśród Słowian, jak i wśród indo-irańskich Ariów, czyli mówiących tam językami aryjskimi. Dziś nie jest zaskoczeniem, że właśnie ojcowska linia Y-DNA odegrała specjalną rolę w przeniesieniu języka z Europy do Azji Zachodniej i Południowej, do Indii z Pakistanem i Iranu.

Teraz, mając już dość czytelny obraz ukształtowania się w Europie populacji i jej migracji do Azji, zwieńczonej kulturą i językiem indoeuropejskim indo-irańskich Ariów, czujemy się pobudzeni do szukania w pełni zadowalającej prawdy o lokalizacji ojczyzny języków i ludności praindoeuropejskiej. Bowiem od ponad dwustu latach bezskutecznych poszukiwań językowych śladów małej ojczyzny praindoeuropejskiej (skrót: PIE), łączącej języki Europy i indo-irańskich Ariów, nauka od genealogii genetycznej otrzymała nowy, dodatkowy element, łączący te dwa kontynenty. Jest nim zidentyfikowanie charakterystycznego dla populacji obydwu regionów świata genetycznego rodu ojcowskiego o symbolu Y-R1a na drzewie genetycznym współczesnego człowieka. Doszły do tego sukcesy paleogenetyki, która może ustalić miejsca przebywania i migracji starożytnych genetycznych rodów lub populacji.

Uznane za wielki sukces w tej dziedzinie badania Haak i zesp. 2015 oraz Allentoft i zesp. 2015, wskazujące na kulturę jamową (ang. Yamnaya) znad Wołgi i Samary jako ojczyznę Praindoeuropejczyków (dalej skrót: PIE) okazały się daleko niewystarczające. Wskazały one bowiem zaledwie poszlaki pochodzenia nie R1a, lecz typowo zachodnioeuropoejskiego rodu R1b, który nadto reprezentuje tylko dialekt kentumowy języka PIE, a prawie w żaden sposób nie dotknęły pochodzenia populacji dosłownie indo-irańskiego i zarazem europejskiego, słowiańskiego  rodu R1a, reprezentującego dialekt satemowy języka PIE.

Dopiero ostatnio (2019-2020) ukazały się w paleogenetyce publikacje, preprinty lub choćby także komunikaty konferencji naukowych, które mogą jakoś naprowadzać na ślady europejskich populacji w III tysiącleciu przed Chr., i ich migracji, wychodzących  z rejonu, które nazywamy południowo-wschodnią Polską, ułatwiając zarazem wskazanie ojczyzny Praindoeuropejczyków i ich języka.

Tu należy się wyjaśnienie, iż już do kanonu wiedzy językoznawczej i genetycznej należy należy rozróżnienie dwóch dialektów języka praindoeuropejskiego, stosownie zwłaszcza do zmian palatalnych (zmiękczonych) spółglosek  k', g', gh' w języku PIE.
1) Dialekt centralny, kształtowany na drodze długiej ewolucji językowej we wspólnocie  rodu R1a, w którym doszło do wielu wspólnych innowacji językowych, z których np. palatalna spółgłoska k' w słowie k'mtom - 'sto' przeszła w spółgłoskę "s" w słowie 'satem' - 'sto'. Stąd język satemowy.
2) Dialekt peryferialny, użytkowany głównie w rodzie R1b i nieposiadającego możliwości wspólnotowych innowacji, który przejął język pierwotny bez palatalizacji, czyli słowo k'motm - 'sto' przeszło w 'kmtom' > 'kentum' - 'sto', stąd język kentumowy (Bednarczuk 1986, s.37).

III
Praindoeuropejski ród R1a to zapewne twórca języka protoPIE
i satemowego dialektu języka indoeuropejskiego

Etnotwórcza rola ojców w pariarchalnym, patrylinearnym i patrylokalnym systemie życia społecznego w starożytności, a dowodnie co najmniej od neolitu i czasu KCSz, nie ulega już żadnej wątpliwości (ostatnio: K.Sjögren i zesp. 2020). Zakładamy, że język rodu R1a, dość rzadko, ale szeroko rozpraszającego się w mezolicie i następnych epokach po ziemiach Europy Wschodniej, był zapewne jakiś przedpraindoeuropejski i już od tamtych czasów rozpraszający się, stwarzał grunt do szybkiej później ekspansji języka już dojrzałego praindoeuropejskiego (PIE) w kulturze ceramiki sznurowej w ramach jej wielkiej ekspansji wnet po roku 3000 przed Chr. Był to zapewne język już długo ewoluujący w tym kierunku, by stać się dialektem satemowym, jak później, po rozpadzie rodu praindoeuropejskiego na Bałtosłowian i grupę azjatycką z indo-irańskimi Ariami na czele, faktycznie się stało.

R1a. Ten ojcowski Y-chromosomalny ród, wyłonił się około 20,600 lat przed Chr. (zob. grafik, niżej). To jedyny Y-chromosomalny ród czytelnie łączący Indie (indo-irańskich Ariów) z Europą (głównie bałtosłowiańską). Czas wydzielenia się populacji południowoazjatyckiej można korelować z powstaniem haplogrupy Y-DNA, ojcowskiej R1a-Z93. Drzewo genetyczne Y-DNA (na Yfull tree) podaje dość dokładny czas tego azjatyckiego odgałęzienia - około 2,900 rok przed Chr. Gdzie to mogło nastąpić? Zapewne na terenie Polski Południowo-Wschodniej; ale o tym niżej, bo na tym etapie interesujące jest pytanie o główny etap ewolucji etnolingwistycznej pre-PIE (od ang. Pre-Proto-Indo-European), korelującej z rozwojem drzewa genealogicznego od początku rodu R1a, tj. od czasu jego wyłonienia się, a później oddzielenia od ojcowskiej grupy R1 gdzieś w Azji (Południowej Syberii?, Bajkał i Angara?) - około 20,800 lat przed Chr.

Przed-praindoeuropejski (ang. Pre-PIE) ród R1a pojawił się w europejskiej przybałtyckiej Rosji, co najmniej już około 12,800 lat temu (10,800 lat przed Chr.), a więc zaledwie po usunięciu się Wielkiego Zlodowacenia.  Z tego właśnie czasu wykryto, opublikowany przez Saag 2020, pochówek człowieka w Piesczanicy nad rzeką Oniega i jeziorem Łacza w pobliżu Kargopola w północno-zachodniej Rosji. Później, około 5500 r. przed Chr. w sąsiedniej dla Pieszczanicy miejscowości Popowo dwóch mężczyzn z trzyosobowego pochówku  należało także do rody R1a; można ich uznać za potomków człowieka z Pieszczanicy. W tym samym okresie około 5500 r. na zachód od Pieszczanicy na Jeleniej Wyspie Jeziora Oniega pochowano (wertykalnie, zapewne jako szamana lub wodza) znów mężczyznę R1a.

Wreszcie, co wiemy z badań Czekunowej i Mazurkiewicza (2016 i 2020),  na południowy zachód od Oniegi, nad Górną Dźwiną na pograniczu obwodów smoleńskiego i pskowskiego, gdzie osadnictwo ludzi pojawia się także  już w X tysiącleciu przed Chr., w kulturach okolicy Serteja (pow. Wieliż) i osady Uswiaty odkryto osiem starożytnych pochówków mężczyzn rodu R1a co oznaczało 50% próbek starożytnych, z których dwóch datowano na około 2500 r. przed Chr., a jednego R1a, po ponownym datowaniu, na 3120 r. przed Chr. lub V/IV tysiąclecie przed Chr.; te datowania zostały radiowęglowo ponownie już potwierdzone. Jak więc domyślamy się, że to piesczanicki ród R1a  tak promieniował potomstwem wszechkierunkowo:  w kierunku zachodnim ku  Bałtykowi, także na wschód wzdłuż Wołgi ku Uralowi i na południe przez Smoleńsk, górny i środkowy Dniepr ku na ziemiom pontyjskiego Stepu, między Dnieprem a Donem. Tam np. w osadzie Wasilewka na lewobrzeżnym Dnieprze znaleziono pochówek mężczyzny R1a, datowany na 8600 lat przed Chr. (Mathieson 2018). Co ciekawe, kalkulator genetyczny znalazł dla tego znad Dolnego Dniepru najbliższe pokrewieństwo genetyczne w omówionym już rejonie przybałtyckiej Rosji . Kontakty między tym dwoma regionami, poświadczone zabytkami kultury materialnej, trwały także w najbardziej interesującym nas czasie, końcu IV tysiąclecia przed Chr., a zwłaszcza w I połowie III tysiąclecia (Tkacz 2017). (Trzeba dodać, że w pracy Czekunowej ujawniono także trzy starożytne pochówki z rodu R1b w rejonie Górnej Dźwiny, ludności, która może mieć związek z tematem starożytnych ludzi CWC w południowo-wschodniej Polsce).
Konieczne są rzetelne i szersze badania genetyczne w omówionym regionie!

Zapewne ludzie z tego właśnie rodu R1a byli nad Dnieprem, zwłaszcza w kulturze Sredni Stog, twórcami pierwszych elementów archeologicznej, uznawanej za dzieło wczesnej wspólnoty pre-praindoeuropejskiej, industrii proto sznurowej (proto-KCSz). Jej wczesne prototypy były tu, jak zresztą w okolicach wspominanej już w obwodzie smoleńskim Sertei i w tamtejszej kulturze Uswiaty (A.Mazurkiewicz 2010, 2020) przez naukę nieśmiało rozpoznawane i opisywane. Ale ostatecznie stały się one elementami kultury ceramiki sznurowej na wschodnich i północnych przedpolach Karpat, co wynika z badań A.Frinculeasa et al 2015 i 2019 oraz P. A.Linderholm et al. 2020.

Rumuński archeolog Alin Frînculeasa z udziałem Bianca Preda, Volker Heyd* (2015) rozpoznał w kurhanach i zarejestrował na mapie liczne pochówki późno-jamowe/wczesnosznurowe, tzw. Pit Grawe, z datowaniem na lata około 3050-3000 przed Chr. albo wcześniejsze, znalezione w pasie przykarpackim południowowschodnim i dalej na przedpolach Karpat wzdłuż międzyrzecza Seretu i Prutu w kierunku Bieszczad  co najmniej do rumuńsko-ukraińskiej Bukowiny, jakby w kierunku polskich Bieszczad i Małopolski. Tu właśnie w miejscowościach Średnia i  Hubinek także wskazano pochówki analogiczne do Pit Grawe, ale już jako protoCWC,  zwany horyzont X-CWC (Włodarczak 2020).

Było to więc wspólne dzieło rodów i haplogrup R1a i R1b
 

Ważne Glavanesti Vechi R1a-Z93*.
Do najbardziej przełomowych przemian doszło jednak w środkowych i górnych rejonach dorzeczy dwóch przykarpackich rzek Dniestr i Prut i to już około 3500 lat przed Chrystusem. Po wykryciu  w genetycznym badaniu (Sirak et al. 2019 i 2020) w szczątkach  człowieka (I11954 Glav-14), pochowanego w latach około 3500-3000 lat przed Chr. w rumuńskiej Mołdawii nad prawym dopływem Prutu, Jijia (czyt. Żiżija), ojcowskiej haplogrupy R1a z czołową mutacją Z93*, już teraz wiadomo, że może wnet po 3500 r. (umownie około 3000 przed Chr.) na przedpolach Karpat wśród napływowej zapewne z dorzecza Donu ludzi kultury jamowej i lokalnej Cucuteni-trypolskiej żyła rodzina, która stała się symbolem rodziców-Praindoeuropejczyków. Ów bowiem mężczyzna z mutacją Z93 stał się ojcem azjatyckiej linii rodu gałęzi praindoeuropejsiiego rodu, słynącej z indo-irańskich Ariów. Jego bliski brat genetyczny z mutacją Z283 stał się zaś ojcem głównie środkowo i wschodnioeuropejskiej rodziny Indoeuroopejczyków, głównie zwanych Bałtosłowianami. W ten sposób ich bezpośredni ojciec, R1a-Z645, może być uważany za ojca wszystkich językowych i biologicznych zarazem Praindoeuropejczyków, a miejsce pochówku człowieka Z93, w dzisiejszej miejscowości Glavaneszti Iaszi (w zapisie: Glăvăneşti Iasi; Iasi czyt. Jaszi, to nazwa powiatu), może być uważane za gniazdo Praindoeuropejczyków, bowiem bardziej rozwinięty ród PIE ojczyznę skąd ekspandował na Europę, wspólną ojczyznę miał raczej w Polsce). Na poniższej mapie widzimy szlak migracji z północnej Mołdawii ku Polsce znaczony pochówkami: z pochówków kultury jamowej (kolor zielony) przez niezidentyfikowane (kolor biały) do pochówków kultury sznurowej w Polsce i jej sąsiedztwie, górnym Podniestrzu i Wolyniu (kolor czerwony).

Eurogenes -blog. D.W (czerwiec 2021): "Jednak od dawna pytaniem, na które czytelnicy tego bloga chcą znaleźć odpowiedź, nie jest to, czy ludy Corded Ware i Yamnaya są bliskimi kuzynami, ale czy migranci Yamnaya założyli kulturę Corded Ware. Oczywistym sposobem udowodnienia, że tak było, jest znalezienie przynajmniej jednej starożytnej populacji jednoznacznie sklasyfikowanej jako część horyzontu Yamnaya, która jest bogata w typowe haplogrupy Y z ceramiki sznurowej R1a-M417 i R1b-L151." .
Właśnie ten postulat Dawida W. został już zrealizowany na przedpolach Karpat wschodnich i północnych, w przykarpackim regionie Podole+Wołyń+Małopolska, w dorzeczach Prutu-Dniestru-GórnegoBugu-Sanu-GórnejWisły, w latach 3500-2000 przed Chr.
W roku 2019 Sirak et al. w starożytnym pochówku ojcowskim w kurhanie w Glavanesti nad Prutem na pograniczy Rumunii i Mołdawii Północnej, datowanym na 5000-5500 BP, rozpoznał mutacje haplogrupy Z93. Musiał to być bezpośredni potomek ojca obydwu gałęzi rodu Praindoeuropejczyków, Z465, którego TMRCA dotychczas wyznaczano na około 5000 BP. W takim razie ojcem linii azjatyckiej Praindoeuropejczyków jest ów człowiek z Glavanesti, Z93

Wraz z przyjęciem przez już autochtonnych w Europie proto-sznurowców genetycznego komponentu jamowego od napływowych z dalsza (Donu, Wołgi lub Bliskiego Wschodu) ludzi kultury jamowej musiało, zdaniem tych autorów, dojść do przejęcia od nich także języka praindoeuropejskiego, który wnet ewoluował w kierunku dialektu satemowego.