http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/leidenclusters-vs-birthcountry2.jpg

(kliknij tabelę, ab ją powiększyć)

(według tabeli z algorytmu Uniwersytetu Leiden, w opracowaniu E. Gilberta i zesp.2022)

Na dole tabeli w linii poziomej (X), 
podano nazwy 48 krajów Europy jako miejsca urodzenia dawców badanych próbek.
Kraje te pogrupowano według regionów geograficznych; ich nazwy na górze tabeli; interesuje nas głównie C Europe.
Właśnie w regionie C-Europe  znajduje się Polska/Poland i próbki urodzonych w Polsce.

Po lewej, w linii pionowej (Y)
tabela podaje nazwy 41 klastrów Leiden, czyli genetycznych populacji wyłonionych w algorytmie Uniwersytetu Leiden czyli Lovanium w Belgii, wykazujących bliskie  pokrewieństwo genetyczne. Klastry te zostały pogrupowane w oddzielonych przerywanymi lub kropkowanymi liniami  spokrewnionych pasmach.

Wewnątrz tabeli
widoczne są rozproszone w krajach Europy liczby próbek danego klastra, znajdujących się Brytyjskim Biobanku (symbole BBB albo UKBB)); ich kolory zaś wyrażają procentowy ich udział w komplecie próbek danego kraju.

Klastry polskie
Powyżej środka tabeli w dwóch populacjach genetycznych Europy Środkowej, CE-Eu-1 i Ce-Eu-2, czyli klastra bardziej wschodniego (1) i bardziej zachodniego (2) i kolejnego, Poland czyli Polski bardziej północnej, znajduje się w grupie Bałtosłowian interesujący nas klaster samych Bałtów, Łotwa i Litwa, i w końcu klaster Rosjan. Wspomnienia wymaga także pominięta, pojedyncza na dole próbka z klastra Irl-Szk.3 oraz na samej górze Mixed European, czyli zasadniczo mieszańców polsko-żydowskich, z Żydów aszkenazyjskich.

 Razem - 300 próbek urodzonych w Polsce w Brytyjskim Banku Biogenetycznym na 5,500 wszystkich przez Golberta  opracowanych.
...
Każdy z obecnych w Polsce klastrów, urodzonych w Polsce lub poza nią, kolejno omówimy

Klastry, czyli populacje genetyczne urodzonych w Polsce

1) Klaster Poland - ogólnopolski, ale bardziej niżowy i północnopolski, to na Mapie cieplnej spośród urodzonych w Polsce zapewne najbardziej, obok CE-Eu-1, podstawowy w ramach klasterów/populacji Polski; reprezentuje go 146 haplotypów bardziej z Polski Północnej, związanych z grupą klastrów bałtyjskich pierwotnych ('Latvia & Lithuania'), a teraz bałtosłowiańskich. Klaster północnopolski obok znacznego i wzajemnego udziału genetycznego w południowo-wschodniopolskim klastrze CE-Eu-1 ma swoje próbki w klastrach na terenie Niemiec 4, Czech 1 i Austrii 2,  na Ukrainie 18, w Rosji 8, na Białorusi 1 i na Łotwie 1 (W sumie w klastrze Poland/Polska 181 próbek w Brytyjskim Biobanku)
 

2) Klaster CE-Eu-1, środkowo-wschodniej Europy, bardziej wschodni, czyli karpacki;  w Polsce ogólnopolski, ale bardziej  południowo-wschodni, przykarpacki.
W pasemku pionowym kraju urodzenia "Poland", niemal na środku tabeli widzimy liczbę 32; to próbki z klastra  CE-Eu-1, t.j. Europa Środkowa, bardziej wschodnia. Nazwijmy go klastrem karpackim. Wykazuje jednak wektor ze wschodu na zachód.  Jego kolebką na pewno Polska Południowo-Wschodnia (miał wzajemny bliski kontakt z polskim klastrem Poland). Poza Polską próbki (haplotypy) tego klastra znajdują się licznie na Słowacji 24, na Węgrzech 31, w Niemczech (raczej wschodnich) 9, Czechach 43, Austrii 10, Ukrainie (zapewne przykarpackiej) 5. Poza tym w Rosji 2, Czarnogórze 2, Rumunii 3 i Chorwacji 1; nadto pojedyncze próbki znaleziono wśród krajów germańskich i celtyckich razem 7 (a w całym klastrze czyli w populacji karpackiej - 169 próbek w Brytyjskim Biobanku).
Klaster karpacki w Polsce Południowo-Wschodniej i w całości reprezentuje zapewne, według ostrożnej sugestii A. Linderholm i innych faktów, ojczyznę Praindoeuropejczyków i jej potomków.

Bliskim krewniakiem klastra karpackiego CE-Eu-1 jest klaster środkowodunajski CE-Eu-2; między nimi odległość Fst=0,00011. A czym się one różnią? Głównie odległościami do innych klastrów. Np. do klastra Polska odpowiednio  0,00034 i 0,0078 albo do klastra Łotwa-Litwa 0.00180 i 0,00247, podczas gdy do klastra Szwajcaria odwrotnie 0,00114 i 0,00061 albo do klastra Belgia-Francja 0,0110 i 0,00061 itp., a więc różnice odległości wyraźne. Klastrowi karpackiemu zdecydowanie bliżej do grupy klastrów bałtyjskich, a klastrowi środkowodunajskiemu zdecydowanie bliżej do grup klastrów zachodnich.

Zobacz i porównaj wszystkie odległości:
http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/Europa_Srodkowo-Wschodnia_klastry_Fst.pdf

Rodzi się pytanie, czy początek tego zróżnicowania w regionie karpackim, gdzie rozeszły się dwa blisko spokrewnione klastry: karpacki i środkowodunajski, pierwszy bliższy grupie bałtyckiej, satemowej, drugi bliższy klastrom grup zachodnich, kentumowych, nie jest świadectwem zróżnicowania się dialektów satemowego i kentumowego właśnie w tym regionie?

3) Klaster CE-Eu-2, środkowo-wschodniej Europy, ale bardziej zachodni, głównie środkowodunajski. wywodzący się zapewne z ludności staroeuropejskiej w rejonie środkowego Dunaju. Kolejno na mapie w pionie Poland  kraju urodzenia widzimy 8 próbek tego klastra, zapewne z Polski Południowo-Zachodniej i z pochodzenia zapewne staroeuropejskiego.
Najliczniej środkowodunajski klaster występuje w Austrii (102 próbki), mniej w Czechach 60, na Słowacji 5, na Węgrzech 45, w Niemczech 29, w innych krajach germańskich i celtyckich w sumie 20, w  Szwajcarii 4, w Francji 3,  na Słowenii 8, w Italii 5, w Pn. Macedonii 7, w Bułgarii 11, w Bośni 1 i w  Rosji 2.
W sumie w całym wielkim klastrze środkowodynajskim 293 próbek z brytyjskiego BB.

Klaster środkowodunajski wykazuje znaczne związki z północnobałkańskimi klastrami NW i NE. Bałkany Północno-Wschodnie to przede wszystkim Bułgaria i Rumunia. A Bałkany Północno-Zachodnie to przede wszystkim Serbia, Bośnia i Hercegowina oraz Chorwacja, wykazujące wektor wschodnio-zachodni, jakby  ku populacji środkowodunajskiej w Austrii i dalej.

4) Klaster Latvia & Lithuania, to klastry rdzennie bałtyckie,

Czwarta, choć mała grupa urodzonych w Polsce, 6 haplotypów,  należy już dokładnie do rdzennie bałtyckiego klastra Łotwa-Litwa. Jest on ponadto w potomkach oddzielnie na Łotwie 42 i Łitwie 61, a także na Białorusi 1, Estonii 2, w Rosji 7 i Ukrainie 2, w Austrii 1, Niemcy 4 oraz pojedyncze próbki w Szwajcarii, Danii i na Wyspach (razem około 130 próbek w Brytyjskim Biobanku).
 

5) Klaster Russia, czyli rosyjski (zachodnio-środkowo-południowy)
W grupie trzech bałtosłowiańskich klastrów (Poland, Latvia i Russia) oddzielnie występuje na naszym terenie jedna próbka klastra Rosji. W Rosji, jako kraju urodzenia, występuje takich 107. Poza Rosją, na Ukrainie 30, na Łotwie 8, na Litwie 6, na Białorusi 2, Estonii 2, a nadto po jednej w  Czechach, Niemczech, Finlandii i Anglii (zob. komentarza niżej)

6) Klaster N.Ireland & Scotlnad-3 czyli północny irlandzko-szkocki-3 w dolnej partii mapy cieplnej - to tylko jeden haplotyp jako samotny świadek dawnej obecności na polskich ziemiach ludzi kultury lateńskiej - puchowskiej ze Słowacji albo wcześniejszych Kotynów z regionu Moraw.

7) Klaster Mixed European, czyli Żydzi aszkenazyjscy

Sześć genomów z Polski zostało dopisanych z klastra Mixed European na górnym obrzeżu mapy. Podobne, w rozmaitych ilościach, zidentyfikowano wśród genomów innych krajów Europy; najwięcej z Belgii 10, Czech 12 i Niemiec 19 - w sumie 145 próbek w Brytyjskim Biobanku. Według analizy Gilberta - to genomy raczej Żydów aszkenazyjskich. Dwa z nich są zauważalne tu na mapie PCA Poland, w dolnej części obrazu.

Uwaga.
1.Na powyższej mapie cieplnej Klastrów Leiden widać szansę rozstrzygnięcia sporu, co było na początku: Bałtosłowianie, czy osobno Bałtowie i Słowianie. Otóż w paśmie klastra Bałtów nie widzimy Czechów ani Słowaków. Oznacza to, że pierwsza grupa Słowian czy (Proto)Słowian), ojcowska R1a, która około połowy III tysiąclecia przed Chr. dotarła do Kotliny Karpackiej i na Morawy z Polski Południowo-Wschodniej, nie miała komponentu bałtyckiego. Widocznie dopiero klaster Poland czyli Polska ta bardziej północna, przejęła pośrednictwo genetyczne i etniczne między indoeuropejskimi (Proto)Słowianami a indoeuropeizującymi się Bałtami (kierunek tego oddziaływania - do uzgodnienia w dalszych badaniach).
 

2.Na sprawne oko czeka dolna połowa mapy cieplnej Leiden-Cluster. Porównanie klastrów Cypru i Niemiec (i kilku pokrewnych krajów) jest jednoznaczne. Czyżby kiedyś na Cyprze, jako w małej ojczyźnie, kształtował się etnos germański, którego głównym przedstawicielem są dziś Niemcy? Z terenie Niemiec uderza w oczy także wielka liczba i to rozmaitych, i różnego pochodzenia klastrów (około 30); a panował tam kiedyś duch... rasistowski!

Klastry Europy jako źródła komponentów
dla klastrów Polski jako celów/odbiorców, i odwrotnie
 - na mapie cieplnej, Gilbert et al. 2022, Suppl.Fig.4.3)

Mamy to, na co czekaliśmy?
O pochodzeniu populacji polskich.

Klastry źródłowe dla polskich klastrów  - na linii pionowej (Y)

Klastry docelowe, polskie, jako odbiorcy genomów lub tylko komponentów genetycznych - na linii poziomej (X)
komu dana populacja przekazała genomy jako populacja źródłowa (source)
i co wzięła, będąc także populacją celową (target)?

a) Poland /Polska bardziej północna, choć ten klaster wywodzi się zapewne z praojczyzny bałtyjskiej, duży wkład genetyczny otrzymał od karpackiego klastra CE-1, ze znaczną dla niego wzajemnością. Najwięcej klaster Poland/Polska przekazał emanujących z polskich ziem genów, m.in. LZTFL1, wschodnim sąsiadom i zachodniej Rosji (stąd rosyjskie: "Podrap Rosjanina, znajdziesz Polaka", O.Bałanowski, 2008), a od niej zaś biorąc wyraźnie mniej. Poland nadto przekazała średnio, ale na równi trzem populacjom: CE-Eu-2 czyli środkowodunajskiej,  NE Balkans czyli zapewne Mołdawii, Rumunii i Bułgarii,  NW Balkans czyli zapewne Serbii i Chorwacji - ale raczej bez wzajemności z ich strony. Poland/Polska dość dużo dała także Bałtom czyli Litwie i Łotwie, dostając od nich raczej mniej. Wyraźnie przekazała także dla Mixed European, czyli Europejskim Mieszańcom, tj. Źydom, nie otrzymując wzajemnie nic, co jest zresztą potwierdzeniem znanego ich izolacjonizmu kulturowego i społecznego, więc i biologicznego względem innych populacji. W sumie Poland/Polska okazała znaczną ekspansywność genetyczną na zewnątrz, przeważającą nad asymilacją komponentów z zewnątrz. z wyjątkiem nieco przeważającego do niej wpływu od grupy karpackiej.
b) CE-Eu-1 czyli klaster Karpacki z Polski Południowo-Wschodniej (z Ukrainą Zachodnią) przekazał dużo Polsce bardziej północnej, tj. Poland, a od niej raczej nieco mniej; dość dużo przekazał klastrowi środkowodunajskiemu CE-2, dostając od niego chyba trochę mniej; niewiele zaś przekazał północno-wschodniobałkańskiemu, biorąc od niego jeszcze mniej; i wreszcie przekazał Żydom, ale bez żadnej wzajemności.
c) Ce-Eu-2, czyli głównie klaster środkowodunajski (z zasięgiem polskim zapewne  południowo-zachodnim) przekazał grupie CE-Eu-1 czyli Karpackiemu dość dużo genomów, choć ten z większą wzajemnością; niewiele przekazał północno-wschodnim Bałkanom i jeszcze mniej od nich otrzymując; niewiele Italii i z taką samą wzajemnością; niewiele Żydom i bez wzajemności; trochę Szwajcarii z podobną wzajemnością, ale najmniej Belgii i Danii i prawie bez wzajemności, ale to już nie nasze peryferie.

d) Latvia i Lithuania, czyli Bałtowie, przekazali Polsce mało, choć Polska z większą wzajemnością; trochę więcej dali Rosji, choć ta z dużą wzajemnością; natomiast Finlandii i Skandynawii trochę, chociaż bez ich wzajemności, a nadto śladowo Żydom.

e) Rosja na mapie cieplnej otrzymując dużo od Polski (bałtyckiej), wyraźnie mniej od siebie przekazała Polsce; dużo przekazała Bałtom (Łotwie i Litwie), choć z małą ich wzajemnością; niewiele Skandynawii i tylko z maleńką wzajemnością; troszeczkę Turkom i Żydom, ze śladowa wzajemnością.

f) NE Balkans i NW Balkans, czyli Północno-Wschodnie i Północno-Zachodnie Bałkany zasadniczo nie zostawiły wśród Polaków wyraźnych śladów, chyba tylko ledwie zauważalny na mapie cieplnej ślad północno-zachodnich Bałkanów.

g) Mixed European, czyli żydowscy aszkenazyjscy Mieszańcy Europy zostawili w Polsce podobnie zaledwie tylko śladowe wkłady jako owoc mieszanych związków, daleko słabsze niż te polskie, spotykane w światowej społeczności Żydów. (updt 16.12.22)

Podsumowanie
Klaster/populacja Polska, bardziej północna, otrzymawszy znaczny dopływ genów od klastra południowo-wschodniego (CE-Eu-1), była źródłem dopływu genów do klastrów całej Europy Środkowo-Wschodniej, tj. do Bałtów, Rosji (z Białorusią), Ukrainy, środkowodunajskiego i  dwóch bałkańskich, pólnocno-wschodniego i północno-zachodniego.

Takie są spostrzeżenia
i) Jakie są źródła dla polskich klastrów w linii poziomej (X) na mapie termicznej Leiden?
= Dla klastra karpackiego CE-Eu-1, czyli Polski bardziej południowo-wschodniej, pierwszym źródłem jest zapewne tu nieuwidoczniony klaster PIE, następnie klaster Poland czyli Polska bardziej północna i kolejno CE-Eu-2 czyli populacja środkowodunajska.

= Dla klastra środkowodunajskiego CE-Eu-2, czyli populacji austriackiej i sąsiednich, pierwszym źródłem jest CE-Eu-1 czyli  Polska bardziej południowo-wschodnia, następnie Poland czyli Polska bardziej  północna; słabo Szwajcaria i Italia.
Informacja Gilberta: "Average contribution was estimated using an adaptation of a nnls-based metod (Leslie s. et al., The fine-scal genetic structure..., Nature 509, 309-314, 2015), using pbwt paint co-ancestry estimates as copy vectors)

= Dla klastra  Poland, czyli klastra Polski bardziej północnej, "bałtyckiej", głównym źródłem jest CE-Eu-1 czyli populacja Polski bardziej południowo-wschodniej (Przykarpackiej), następnie populacja Russia i kolejno Latvia & Lithuania czyli Bałtowie.

I tu zapytajmy, co źródłem dla Rosji? Pierwszym jest populacja Poland czyli Polska bardziej północna; i w tym sensie naczelny rosyjski genetyk Oleg Bałanowski swój wywiad o genetycznym pochodzeniu Rosjan zatytułował: "Podrap Rosjanina, znajdziesz Polaka" (Gazeta.ru 14.01.2008); kolejnym dawcą dla Rosjan to Latvia & Lithuania czyli Bałtowie, dalej lekko zaznaczone Finnland i NE Balkans, a nawet polska CE-Eu-1.
= Dla klastra Latvia & Lithuania czyli rdzennych Bałtów - ci  pochodzą zasadniczo "od siebie", następnie (w ramach wzajemnej wymiany) od Rosjan i od Polaków, tych bardziej północnych.

ii) Odnośnie do polskiego przykarpackiego, a szerzej, karpackiego klastra (CE-Eu1) zauważamy się ciekawy szlak jego "darowizn".
Ów karpacki klaster dał próbki środkowodunajskiemu CE-Eu-2, ale najwięcej klastrowi Poland, czyli Polsce  bardziej północnej.
Komu dała Polska ta bardziej północna? - Trochę Łotwie i Litwie jako Bałtom, a najwięcej Rosji.
Komu dała Rosja? - Trochę Polsce bardziej północnej, a najwięcej Bałtom (zob. niżej).
Komu dali Bałtowie? - Trochę Polsce bardziej północnej, trochę Rosji i trochę Finlandii! Nikomu dużo!!
Czyli szlak "darowizn" zaczyna się od Karpat, a w jakimś sensie kończy na Bałtach!

iii) Wzorcowa otwartość polskich populacji genetycznych na inne i dwukierunkowość wymiany
= Jak pokazuje mapa cieplna pochodzenia klastrów, w naszym szerszym regionie geograficznym czyli Europie Środkowej i Wschodniej,  Poland czyli Polska ta bardziej północna, niżowa,  swoimi genomami zasiliła zdecydowanie najwięcej populacji. Podczas gdy w Europie Południowej Italia rekordowo, bo dziewięć populacji zasiliła, to w swoim regionie Polska/Poland zasiliła też rekordowo, bo zaledwie o jeden klaster mniej. Ogólnie jednak nie jest to jednokierunkowe przekazywanie lecz raczej dwustronna wymiana, choć przeważnie nie po równo. Dużo Polska/Poland przekazała Rosji (otrzymując od niej mniej)
= Dużo populacji, bo siedem, wzbogaciła swoimi genami także populacja CE-Eu-2, tj. Europa Centralna, ta bardziej zachodnia, czyli środkowodunajska. 
= Trzecia w kolei polska populacja, ta przykarpacka,  przekazała geny czterem populacjom genetycznym: Polsce bardziej północnej, środkowoeuropejskiej, bardziej zachodniej, północnowschodnim Bałkanom (np. Rumunii) i Żydom z klastra Mixed European.
 

Drzewo filogenetyczne klastrów populacji Europy

Rezultatem zidentyfikowanych klastrów ustalenia ich pochodzenia ,
 

Dendrogram populacji, klastrów Leiden Na podstawie analiz europejskich genomów z Brytyjskiego Biobanku powstał u Gilberta nowy dendrogram - filogenetyczne drzewo klastrów czyli populacji Europy. Brak tu wprawdzie niektórych państw, ale inne na tym drzewie mają niekiedy dwie, trzy lub więcej lokat. Takie trzy odrębne lokaty mają też klastry polskie. Każdy z nich jest w pewnym sensie międzynarodowy. Z tekstu Gilberta wynika, iż dwa z nich mają pochodzenie na ziemiach Polski i tu mają wysoką częstotliwość. Gałęzie Europy Środkowej Klaster Poland - Polska bardziej niżowa i północna, w gruncie rzeczy pokrywa całą Polskę,podobnie jak wcześniej badany przez nas genom człowieka z Suwałk, RISE 598. Jego znaczny komponent w rosyjskich genomach, z częściową wzajemnością, zadecydował o związaniu tych gałęzi na drzewie genealogicznym. Komponenty Polaków/Poland razem z rosyjskimi mają nadto wydatny udział w ewolucji i ekspansji Bałtosłowian (Latvia &Lithuania). Klaster CE-Eu-1, wywodzący się zapewne z Polski Południowo-Wschodniej, wyróżnia się pokaźnym komponentem od Polski niżowej, Poland, i to z równą wzajemnością, mając zapewne jakieś wspólne pochodzenie w Polsce. Ze względu na jego szersze rozproszenie może być nazwany Karpackim; ma bowiem  bliski związek z bardziej zachodnim klastrem, CE-Eu-2, czyli środkowodunajskim, szeroko rozproszonym na południowy zachód (do Italiii i Szwajcarii) i na północ (do państw niemieckich). Obydwa klastry CE, czyli środkowoeuropejskie, mają znaczny udział w genomach czeskich. Nadto gdy pierwszy CE (karpacki) ma większy udział w genomach słowackich, to drugi CE (środkowodunajski) ma większy udział  w genomach węgierskich. Nadto obydwa mają udział w genomach Bałkany NE i to z równą zwrotną odpowiedzią. Dlatego słuszne jest ich wzajemne powiązanie na drzewie genealogicznym. Wątpliwe jednak jest powiązania dwóch gałęzi, Finland i Mixed Scandinavia, z gałęzią bałkańską i środkowoeuropejską. Autor mając śladowe dane, sugeruje dalsze badania.

Lokalizacja Polski na mapie PCA 1-2 Europy

Wszystkie inne dla porównania  klastry/populacje znajdziemy na stronie Gilberta supplementów
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9233301/#  oraz: pnas.2119281119.sapp.pdf

Odstające na lewo od skupiska polskiego próbki polskie sytuują się na tle skupiska austriackiego; odstające poniżej skupiska polskiego próbkipolskie sytuują się na tle skupiska zapewne Słowian węgierskich; odstające na dole obrazu próbki polskie to zapewne próbki Żydów aszkenazyjskich

Areały trzech populacji wśród ludności Polski

2.
Genetyczne rody i archeologiczne kultury  
 o formacji i ekspansji
Bałtosłowian, Słowian i Polaków
w genetycznym rodzie ojcowskim R1a (z asymilantami) w CWC
i postsznurowych kulturach archeologicznych protomierzanowickiej (Ch-V) i  mierzanowickiej na południu,
a  trzcinieckiej, łużyckiej i pomorskiej bardziej na północy Polski
 

Oto mapa długich fragmentów (IBD) długich z genomów rodu R1a a zarazem najwcześniejszych
potomków ojcowskiej haplogrupy R1a-Z645, Praindoeuropejczyków istotnych,
twórców kultury ceramiki sznurowej (w skrócie KCSz lub ang.CWC). 

W areale środkowoeuropejskich sznurowców, CeCWC, rozróżniamy dwa ugrupowania: południowe na terenie
Małopolski, Śląska, Moraw i Słowacji (i tu Chłopice-Vesele), zachodnie na Połabiu w Niemczech Wschodnich

Z tych ugrupowań emanowały dwie ważne dla powstania etnosu bałtosłowiańskiego postsznurowe kultury. Z ugrupowania południowego - kultura Mierzanowicka, a z ugrupowania zachodniego - rozwinięty na elementach kultury grobów jednostkowych i pucharów dzwonowatych pakiet kultury trzcinieckiej.

1)Wśród ekspandujących genomów rodu Praindoeuropejskiego - horyzontu kultury ceramiki sznurowej, możliwie najbliższych krewnych sobie (bo z długimi IBD), znajdujemy najpierw w Małopolsce, a następnie w północno-zachodnim areale Kotliny Karpackiej na Słowacji późnosznurową, a zarazem protomierzanowicką, Chłopice-Vesele (od Chłopice pod Przemyślem po Vesele w Zach. Słowacji).  Ludność kultury Chłopice-Vesele była zapewne pierwszą społecznością inicjującą w Polsce Południowej, na Słowacji i w czeskich Morawach etniczną linię południową Bałtosłowian, Słowian i Polaków. Małopolską kontynuacją kultury Chłopice była kultura mierzanowicka (od Mierzanowice, wsi w powiecie opatowskim w Ziemi Sandomierskiej).

2)Drugą, równie ważną, bo uczestniczącą w tym samym procesie formacji etnosu Bałtosłowian, Słowian i Polaków, była kultura trzciniecka (od miejscowości Trzciniec w powiecie Opole Lubelskie nad Wisłą). To kultura postsznurowa, z bardziej północno-zachodniego jej areału. Uformowała się w społeczności postsznurowej, ale nie, jak do niedawna ustalano, na Kujawach, lecz na Połabiu, wśród elementów kultury grobów jednostkowych (skr. KGJ) i kultury pucharów dzwonowatych (ang.BBC) w latach 2500-2000 przed Chr. Objęła ona znaczną część Polski, początkowo głównie nizinnej, bardziej północnej, później także wyżynną w Polsce Środkowej, na wschodzie docierając do Środkowego Dniepru.

Taki obraz czasowego i geograficznego początku oraz rozprzestrzenia się horyzontu kultury trzcinieckiej zawdzięczmy głównie grupie archeologów poznańskich na czele z J. Czebreszukiem, korzystających z dorobku także archeologów niemieckich. Korzystną tu metodą było posłużenie się znanego w zachodnioeuropejskiej archeologii odwoływania się do tzw. pakietu kultury, tak że obok znanych terminów kultury materialnej i horyzontu kultury, mamy tu także termin "pakiet kultury".

"Pakiet trzciniecki"

Streszczenie
"Pakiet trzciniecki", alias "Pakiet Riesenbecher-Trzciniec" (pakiet R-T), pojęcie dawne, które odnajdujemy w niedawnych pracach Janusza Czebreszuka i głównie jego środowiska naukowego, choć korzysta z nieco zawężonego zestawu danych archeologicznych kultury trzcinieckiej, ma geograficznie bardzo rozległy teren ekspansji, bo od rejonu dolnego Połabia i kultury Riesenbecher, w której się rozwinął, niżowych Niemiec, przez północną i środkową Polskę, po areał niemeńskiej i środkowodnieprzańskiej kultury. Nawiązuje więc do granic ukształtowanych przez długą tradycję neolityczną w rejonie Niżu, a zarazem stanowi czytelną przestrzeń i świadectwo rozwoju bałtosłowiańskiego etnosu. Wywodząc się natomiast z elementów późnosznurowych kultur KGJ i BBC, pakiet trzciniecki stanowi, podobnie jak bardziej południowa kultura mierzanowicka, ewolucyjną kontynuację języka PIE. Czas powstania i ekspansji "pakietu R-T" pokrywa się z takim czasem dla pakietu KGJ i pakietu PDZ, tj. lata 2500-2000 przed Chr.

Wyjaśnienie
Termin "pakiet" jako określenie zespołu archeologicznego pojawił się w literaturze naukowej już w 1939 roku, ale zdefiniowany dopiero w 1954 r. przez K. Stegena i odtąd w nauce zachodniej, zwłaszcza na gruncie niemieckim regularnie używany, lecz szczegółowo został opracowany później, bo w 1976 r. przez C. Burgesa w odniesieniu do wykształconego z kultury grobów jednostkowych (KGJ) "zespołu artefaktów" pucharów dzwonowatych (PDZ/BBC).

Obiektem terminu pakiet nie są materialne przedmioty kultury samej w sobie, lecz - jak rozumiem - pewne ich cechy, szczegóły wytwarzania, wyrażania mody lub ideologii; z zastosowanie tego pojęcia do zjawisk Trzcińca w powiązaniu z Riesenbecher (pakiet R-T) zostało opracowane przez Janusza Czebreszuka w tenże,  Schyłek neolitu i początki epoki brązu w strefie południowo-zachodniobałtyckiej (III i początek II tys. przed Chr). Alternatywny model kultury. Poznań 2001.
Dla studium podam wybrane fragmenty: pakiet ogólnie 1.2.7. (s.44 i n.), pakiet KGJ 2.4.1.6. (s.112 i n.), pakiet PDZ 2.4.2.6. (s.140 i n.), pakiet Riesenbecher-Trzciniec 2.4.4.(s.150-176)

Cennym wymogiem właściwego pakietu jest możliwość ustalenia miejsca pochodzenia poszczególnych elementów.
Autor wymienia trzy elementy wspomnianego pakietu trzcinieckiego, rozszerzonego w pakiet R-T, a to:

1) „Technologia trzciniecka” - pojęcie znane zwłaszcza z literatury polskiej. Oznacza rodzaj produkcji naczyń opartej na dodawaniu grubego tłucznia w naczyniach grubościennych z ich powierzchnią wygładzoną twardą szczotką. Gruba domieszka wystaje na powierzchni. Sugestie pochodzenia: kultura amfor kulistych, kultura ceramiki grzebykowatej (Białoruś) i kultura pojedynczego grobu (SGJ);

2) Poszerzone i skośne felgi naczyń zestaw danych środkowodnieprowskiego pochodzenia, głównie z regionu Prypeci  i z Polski (Studium M. Krywalcewicza i J. Czebreszuka);
3) Postać "garnka trzcinieckiego"  z kultury pojedynczych grobów i pucharów dzwonowatych; typowa w kulturze Riesenbecher ("WielkiePuchary") na Niżu Niemieckim (zob. mapa).

http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/kultury-srodkowoeurop-wczesnybraz.jpg

Cały areał kultury trzcinieckiej od Połabia po Środkowy Dniepr może być postrzegany jako równocześnie areał nadchodzącej kultury łużyckiej. Conajmniej na terenie Polski i na wschód po Dniepr okazuje się on ojczyzną Bałtosłowian. W całości zarazem może być nazwany protołużyckim, ze wszystkimi znanymi konsekwencjami etnicznymi.. Na terenie proto-trzcinieckiej kultury Riesenbecher mamy starożytną próbkę R1a kultury łużyckiej, Halberstadt LBA, z roku około 1100przed Chr.

Podsumowanie.

Na terenie Polski zauważamy trzy główne areały kultur postsznurowych, wychodzących z jednego źródła - kultury ceramiki sznurowej i wspólnej ojczyzny praindoeuropejskiej. To omawiana niżej kultura proto-mierzanowicka, bardziej południowa (Chłopice-Vesele) i omówiona wyżej trzciniecka, bardziej północna. Obydwie dziś nakładają się klinowo na siebie, i jak wykazują klastry Leiden i praca E. Gilberta 2022, wymieniają się genetycznymi komponentami, dzięki temu stanowimy prawie jednolity genetycznie lud, co nam potwierdzają "Thousand Polish genomes" w pracy: E Kaja et al. 2021.

Pozostaje jeszcze sprawa genetycznego obrazu regionu Dolnego Śląska. Wprawdzie Górna Odra (z Kietrzem R1a) jest objęta areałem kultury Chłopice-Vesele, ale Środkowa Odra (tzw. Dolny Śląsk) na powyższej mapie kultur III tysiąclecia i wczesnej epoki brązu zajęty jest przez kulturę unietycką. Co do ludności kultury unietyckiej, szeroko po Europie rozproszonej, wysunięto przypuszczenie o jej mieszanym pochodzeniu, praindoeuropejskim i staroeuropejskim. Jest chyba częścią klastra Leidena środkowodunajskiego, z centrum w Austrii, rozciągając się na Czechy i Niemcy Wschodnie. )Mimo starań J.Czebreszuka, raczej nie udało się dołączyć pakietu unietyckiej do pakietu R-T.)

Kultura trzciniecka w Polsce obok mierzanowickiej z grupą strzyżowską

Choć pochodzą z dwóch zgrupowań areału CeCWC i jednej kultury, sznurowej, widoczny jest już niewielki
dystans genetyczny między tą bardziej południową (mierzanowicką) i bardziej północną w Polsce (trzciniecką)

Oto tabela genomów kultury mierzanowiskiej i trzcinieckiej

Grupa dziesięciu DNA ludzi kultury trzcinieckiej,  dziedziczona
 wśród dzisiejszej ludności w Europie, ale w najwyższym stopniu przez Polaków.

......

(Dwie próbki (poz700 i poz658) outlierów z kultury trzcinieckiej dziedziczone w dzisiejszych genomach)

http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/kultura-trzciniecka-i-dzisiejsza-europa.jpg

......

Zbiorczy opis kultur epoki brązu i żelaza na polskich ziemiach (Wikipedia)
https://en.wikipedia.org/wiki/Bronze-_and_Iron-Age_Poland

c.d. n.

Kultura łużycka

Kultura pomorska

Okres wpływów rzymskich

::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

Appendix

Rosja i Słowianie - niejednoznaczne pokrewieństwo,
które miało być usprawiedliwieniem napaści na Ukrainę
rzekomo w imię zachowania jedności braterskiej

Przedstawiona wyżej mapa cieplna klastrów źródłowych i docelowych wskazuje, że genetycznym  źródłem populacji rosyjskiej jest głównie klaster Poland, czyli Polska bardziej północna i w niewielkim stopniu Bałtowie, a nadto minimalnie Finlandia i zaledwie śladowo Skandynawski mixed.

W pracy Gilberta znajdujemy niejasną wypowiedź: "Nasze rosyjskie próbki bardziej wystają w kierunku bałtycko/ukraińskim przestrzeni genetycznej". Nie wiadomo więc, czy na jakimś wykresie "wystają" jako biorcy, czy jako dawcy próbek.
Załączony niżej z publikacji Khrunin 2013 r. diagram Admixture wskazuje raczej na dużą rozmaitość pochodzenia i podobieństwa genetycznego odrębnych populacji rosyjskich w stosunku do europejskich. Najbliżsi populacji polskiej wydają się być tylko rosyjskie populacje Kurska i Tweru

Diagram Admixture K=2 do K=5

http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/genetyczna-polska-rosja.jpg

Podobnie wskazuje bardziej czytelny diagram PCA, na którym rosyjskie populacje Kurska i Tweru przynajmmniej częściowo nakładają się na PCA Polaków.

Diagram PCA Rosja Zachodnia vs Europa Środkowo-Wschodnia

http://www.tropie.tarnow.opoka.org.pl/images/kursk-rosja-europa.jpg

Panslawizm i neoslawizm rosyjski

Temat związków pokrewieństwa biologicznego czy kulturowego Rosji z innymi narodami nie jest błahy. Jest to bowiem zarazem problem polityczny. W pierwszych latach XIX wieku powstał w Czechach ruch zjednoczeniowy całego świata słowiańskiego, zwany "panslawizm",  celem wyzwolenia pozbawionych państwowości przez ówczesnych najeźdźców: rosyjskiego, niemieckiego, austriackiego i tureckiego. Ten ruch wnet został zdominowany przez ideologów imperializmu rosyjskiego, pragnących zjednoczenia Słowian pod patronatem caratu i cerkwi prawosławnej. To samo stało się w XX wieku, kiedy na początku w Czechach z inicjatywy przyszłego prezydenta Masaryka czeski panslawizm przemianował się na "neoslawizm", kładący nacisk na wyzwolenie gospodarcze i społeczne, szczególnie Słowiaństwa Zachodniego. I ten ruch został wnet zdominowany przez ideologię rosyjskiej nadrzędności imperialnej, w którą po części uwikłał się także nasz Roman Dmowski.

Rosyjskie imperium R1a? W obecnym wieku ciekawym wątkiem historii tej ideologii była np. niedawna aktywność grupy genealogów genetycznych z rodu Y-haplogrupy R1a w redakcji portalu Rodstvo-ru, zwłaszcza redaktorów oddanych ideologii rosyjskiego imperializmu. Kiedy w dniach 70-lecia mordu katyńskiego ktoś wyraził słowa potępienia dla tego ludobójstwa, redaktor z tytułem profesorskim odpowiedział, że Stalin miał prawo urządzić Polakom Katyń, bo powinni oni wiedzieć o prawach imperium, okazać mu posłuszeństwo i uległość.  W pewnym momencie poproszono aktywistów genealogii genetycznej o podpisy pod petycją do Rady Najwyższej Rosyjskiej Federacji o podjęcie starań o zlikwidowanie państwowych granic, które brutalnie kiedyś podzieliły wielką rodzinę krewniaków jednego rodu ojcowskiego, R1a. Właściwie oznaczałoby to wchłonięcie przez Rosję przede wszystkim Słowian Zachodnich.  Gdy okazało się, że pod tą petycją nikt nie złożył podpisu, bardzo aktywny dotąd portal genealogii genetycznej uległ rozwiązaniu.

Ideolodzy rosyjskiego imperium. Oprócz tej i podobnych ekcentrycznych inicjatyw poważnie pracują ideolodzy Rosyjskiego Imperium Euroazjatyckiego, głównie dorady sztabów wojskowych i prezydenta, np. specjalista od globalpolitik A.Dugin, czy historiograf M. Juriew, autor książki "Trzecie Imperium. Rosja, która powinna być" (jakby przepis na realizację czerwonego imperium od Władywostoku po Lizbonę, po likwidacji Polski, Ukrainy i Bałtów, ostatecznie do roku 2053).

Koncepcja prawosławnego imperium panrosyjskiego. Wysuwana przez politologów i polityków koncepcja prawosławia jakby paraimperium, wspomagającego i podtrzymującego polityczno-gospodarczą jedność przyszłego imperium od Władywostoku do Lisbony, jest pielęgnowana niestety także w rosyjskim patriarchacie, zwłaszcza przez obecną głowę rosyjskiego prawosławia, patriarchę Cyryla. Jeszcze przed wyborem na zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Cyryl był określany jako zwolennik „prawosławnego imperium panrosyjskiego” (wg. A. Załuckij: Igrok global’nogo massztaba).

Eurazyjski imperializm Putina. W końcu Putin w swoim wykładzie historycznym i apelu poprzedzającym najazd na Ukrainę odwołał się do więzów pokrewieństwa i braterstwa, które go skłaniają do podjęcia "akcji zjednoczeniowej", a właściwie likwidacji Ukrainy (może razem z jej ludźmi?). Decyzje Putina komentuje były prezydent i aktualny jego doradca, minister D. Miedwiediew (12.11.2022): "Światu trzeba przypominać o wielkości i bezkresie rosyjskiego świata".

To pokrewieństwo Rosji z innymi narodami  okazuje się dość wątpliwe. Najlepszym sprawdzianem stopnia pokrewieństwa są tzw. fragmenty IBD. Kiedy porównamy jakieś określone odcinki genomów dwóch przypadkowych, np. z dwóch sąsiednich krajów ludzi, to w nich możemy znaleźć pewną ilość identycznych fragmentów. Jeśli są identyczne, to znaczy, że pochodzą od wspólnego przodka, są identyczne przez pochodzenie, stąd skrót IBD. U jednej pary ludzi można takich fragmentów (a zarazem wspólnych przodków) znaleźć kilka, kilkadziesiąt lub nawet kilka tysięcy, jak. np. między członkami afrykańskiego plemienia Jux albo Kho (w tabelach G. Khvorykha 2020). Służą one do obliczania bliskości rodzinnej, stopnia pokrewieństwa i innych cech populacji.

A w ogóle, czy domniemane, a nawet prawdziwe pokrewieństwo upoważnia do jakiejkolwiek bratniej zaborczości i przemocy? Nigdy, w żadnej zwykłej rodzinie, tym bardziej między narodami i państwami!

Z kim więc Rosjanie, a z kim Polacy lub inne populacje Słowian mają najwięcej wspólnych fragmentów IBD?
Popatrzmy na wycinki z tabel G. Khvorykha i zesp. 2020

Wśród najbliższych krewnych Rosji w badaniach IBD właściwie nie ma
ani jednego z krajów językowo i rdzennie słowiańskiego

W badaniach najbliższych krewnych Polski według autosomalnych IBD
Rosja jest dopiero na ostatnim miejscu!
 

.

Rosjo, jak wykazują tabele IBD, ogłoszone przez zespół G.Khvorykha (2020) z udziałem rosyjskich naukowców,
na diagramach wśród najbliższych genetycznie najbliższych sześciu populacji słowiańskich jesteś przeważnie
na ostatnim miejscu. Panie Putin, choćbyś chciał realizować brutalne prawo Kaina - stosować przemoc
wobec brata, Ukraińca - to jest to zamiar nie tylko zbrodniczy, ale i chybiony, gdyż nie masz prawa

do genetycznego braterstwa z przeciętnymi Ukraińcami i całą Ukrainą. Przecz od Ukrainy!
 

*   *   *  

- dla Polski, xStP
 

*   *   *